Å ha makt er å kunna setja sin vilje gjennom ved motstand, å få andre til å gjera noko dei elles ikkje ville ha gjort. Det er tale om makt over avgjerder, dagsorden, tru og tankar. Ein meir forsiktig måte er å tala om å ha innflytelse til å påverka og ha eit ord med i laget. Det motsette er å vera avmektig.

Er ikkje internett fantastisk? Kven hadde for berre få tiår sidan trudd at eg kunne sitte heime i mi eiga stove og få svar på kva hylle eg kan finne kapers på i ein daglegvarebutikk i USA eller Storbritannia? Vel, det kan eg no. Ja, det er endåtil fleire internettsider der ute dedikerte til å hjelpe meg og alle andre internettilknytte folk med slike problemstillingar – med eit enkelt googlesøk (eg nytta «capers supermarket») dukkar både Grocerystoreguide.com, Infogrocery.com og Fastfoodjustice.org opp.

Dette veit vi i den store skandalen som har heimsøkt sjakkverda: Amerikanaren Hans Niemann (19) har kome som ein rakett inn i sjakkeliten. «Mr. Nobody» (omsetjing frå tysk) vedkjenner at han har juksa i internett-turneringar, sist som 16-åring. Heime på guterommet er juks ei enkel sak, men om ein juksar for mykje, vil algoritmane til sjakkplattformene blinka raudt. Chess.com har kasta ut Niemann og skriv at guten har meir på samvitet enn det han seier ope.

Eksperimentet er eit ungt innslag i vitskapshistoria. I dag er det vanleg å rekne Galileo Galilei som den første store eksperimentatoren. Sidan gjekk det slag i slag.

Som ein ropar i skogen, får ein svar, vert det sagt. Det meste av ropinga vår går føre seg andre stader: Debattantar set eit opprop inn i avisene, me høyrer bønerop frå minareten, elevar rekk bussen og namneoppropet med eit naudrop (el. naudskrik), store stjerner vert møtte med hyllingsrop, og fotballspelarar ropar på straffe og lærarar på høgare løn.

Frå ein anonym innsendar har me gong på gong motteke eit spørsmål som boklækjaren normalt ikkje har kompetanse til å svare på. Med diverse oppstylta omformuleringar går spørsmålet kvar gong ut på at lesaren vil vete kva svarte hol er for ein storleik. Her i bokstova er me ikkje mykje for å bevege oss utanfor fagfeltet fiksjon, når me skal late som om me veit noko. I dag gjer me eit unnatak, og straks vil me presentere ei forklaring på kva som ligg i omgrepet.

Ei teaterframsyning og ei musikalsk framføring fekk Sigrid Undset (1882–1949) til å framstå vilt levande og overraskande fandenivaldsk denne hausten. Mange har fått med seg at Det Norske Teatret med regissør Kjersti Horn i spissen har skapt ei banebrytande framsyning av Kristin Lavransdotter på nynorsk, i Gunnhild Øyehaugs treffande omsetjing. Det kan kallast ei omdikting av verket frå 1922 som sanneleg er Undset verdig. Horn og kompani får fram råskapen i kvinnelivet og ei lite romantiserande haldning til kjærleiken og det sanselege.

1. Dronning Elizabeth 2. utnemnde 15 ulike statsministrar. Kven, som eigentleg heiter Mary Elizabeth, er den siste?

Kanskje nokon i familien har ei bestefarsklokke, eller du har sett ein slik staseleg mekanisme på eit museum? Den mekaniske klokka er blant dei viktigaste oppfinningane menneska har laga, og ho påverkar oss langt inn i vår digitale tidsalder.

Hausten er tida for bognande grønsaksdiskar. Kjøleskapet mitt liknar no aller mest på Gartnerhallen, og det gjeld å passe på å bruke godsakene før dei mistar spensten og smaken. Og hugs at grønsaker ikkje trivst så godt i moderne kjøleskapsskuffar nedst: Dei har det betre i litt høgare temperatur på nest øvste hylle.

Å ha makt er å kunna setja sin vilje gjennom ved motstand, å få andre til å gjera noko dei elles ikkje ville ha gjort. Det er tale om makt over avgjerder, dagsorden, tru og tankar. Ein meir forsiktig måte er å tala om å ha innflytelse til å påverka og ha eit ord med i laget. Det motsette er å vera avmektig.

Er ikkje internett fantastisk? Kven hadde for berre få tiår sidan trudd at eg kunne sitte heime i mi eiga stove og få svar på kva hylle eg kan finne kapers på i ein daglegvarebutikk i USA eller Storbritannia? Vel, det kan eg no. Ja, det er endåtil fleire internettsider der ute dedikerte til å hjelpe meg og alle andre internettilknytte folk med slike problemstillingar – med eit enkelt googlesøk (eg nytta «capers supermarket») dukkar både Grocerystoreguide.com, Infogrocery.com og Fastfoodjustice.org opp.

Dette veit vi i den store skandalen som har heimsøkt sjakkverda: Amerikanaren Hans Niemann (19) har kome som ein rakett inn i sjakkeliten. «Mr. Nobody» (omsetjing frå tysk) vedkjenner at han har juksa i internett-turneringar, sist som 16-åring. Heime på guterommet er juks ei enkel sak, men om ein juksar for mykje, vil algoritmane til sjakkplattformene blinka raudt. Chess.com har kasta ut Niemann og skriv at guten har meir på samvitet enn det han seier ope.

Eksperimentet er eit ungt innslag i vitskapshistoria. I dag er det vanleg å rekne Galileo Galilei som den første store eksperimentatoren. Sidan gjekk det slag i slag.

Som ein ropar i skogen, får ein svar, vert det sagt. Det meste av ropinga vår går føre seg andre stader: Debattantar set eit opprop inn i avisene, me høyrer bønerop frå minareten, elevar rekk bussen og namneoppropet med eit naudrop (el. naudskrik), store stjerner vert møtte med hyllingsrop, og fotballspelarar ropar på straffe og lærarar på høgare løn.

Frå ein anonym innsendar har me gong på gong motteke eit spørsmål som boklækjaren normalt ikkje har kompetanse til å svare på. Med diverse oppstylta omformuleringar går spørsmålet kvar gong ut på at lesaren vil vete kva svarte hol er for ein storleik. Her i bokstova er me ikkje mykje for å bevege oss utanfor fagfeltet fiksjon, når me skal late som om me veit noko. I dag gjer me eit unnatak, og straks vil me presentere ei forklaring på kva som ligg i omgrepet.

Ei teaterframsyning og ei musikalsk framføring fekk Sigrid Undset (1882–1949) til å framstå vilt levande og overraskande fandenivaldsk denne hausten. Mange har fått med seg at Det Norske Teatret med regissør Kjersti Horn i spissen har skapt ei banebrytande framsyning av Kristin Lavransdotter på nynorsk, i Gunnhild Øyehaugs treffande omsetjing. Det kan kallast ei omdikting av verket frå 1922 som sanneleg er Undset verdig. Horn og kompani får fram råskapen i kvinnelivet og ei lite romantiserande haldning til kjærleiken og det sanselege.

1. Dronning Elizabeth 2. utnemnde 15 ulike statsministrar. Kven, som eigentleg heiter Mary Elizabeth, er den siste?

Kanskje nokon i familien har ei bestefarsklokke, eller du har sett ein slik staseleg mekanisme på eit museum? Den mekaniske klokka er blant dei viktigaste oppfinningane menneska har laga, og ho påverkar oss langt inn i vår digitale tidsalder.

Hausten er tida for bognande grønsaksdiskar. Kjøleskapet mitt liknar no aller mest på Gartnerhallen, og det gjeld å passe på å bruke godsakene før dei mistar spensten og smaken. Og hugs at grønsaker ikkje trivst så godt i moderne kjøleskapsskuffar nedst: Dei har det betre i litt høgare temperatur på nest øvste hylle.