Kommentar I Bernt Hagtvet Formue i farleg farvatn Etikkrådet for oljefondet er sett på vent. Den beste forklaringa på det kan vere Donald Trumps uføreseielege reaksjonar.
Bok I Bernt Hagtvet Påminning om eit sivilisasjonsfall Historia om dei internerte jugoslaviske slavearbeidsfangane i Nord-Noreg under krigen minner oss om kor internasjonal nazismen var, og kva menneske kunne få seg til å gjera.
Minneord Øyvind Østerud (1944–2025) Han var ein av dei fremste i etterkrigsgenerasjonen av norske samfunnsforskarar.
Historie Lærarane stod imot nazifiseringa Lærarstriden under krigen var eit klassisk døme på offentleg mot då det verkeleg galdt.
Kommentar I Bernt Hagtvet Frå beinhardt diktatur til fredelege maktskifte Eit halvt hundreår er gått sidan Franco-regimet gjekk i grava og Spania kunne famla seg fram på vegen mot demokratiet.
Kommentar I Bernt Hagtvet Antisemittisme som påstand og slegge Donald Trumps støtte til jødiske studentar er reine opportunismen.
Bok I Bernt Hagtvet Eit land i kamp med seg sjølv I «Amerikansk kollaps» vil Halvor Elvik syna kva som skjer med USA i internasjonal samanheng.
Kommentar Ein politisk krigar har falle Jean-Marie Le Pen (1928–2025) vart ein nybrotsmann for all høgrepopulisme i dag.
Bok Vald, hat, mot Historia om kampen til dei svarte i USA er soga om ei frigjeringsrørsle som vann – til slutt. Men også om tvisyn og botnlaus menneskeleg fornedring.
Utanriks Ein inspirerande arv Jimmy Carter fekk eit etterliv som menneskerettsaktivist og siviliserande moralpolitikar som ingen annan president i USA.
Minneord «Eit førebilete på den offentlege intellektuelle som ujålete og usnobba ytra seg i ålmenta.» Thomas Hylland Eriksen (1962–2024)
Ei verdsordning i oppløysing Internasjonal politikk tek meir og meir farge av dei resultatlause samkomene, med Tryggingsrådet i FN som fremste symbolet på manglande handlekraft.
Røyster tel, valsystemet avgjer Ikkje mange fleire britar røysta Labour i Storbritannia i år enn i 2019. Men røystene fordelte seg annleis. Det gav eit maktskifte.
Litteratur HAN SETTE ORD På EIN EPOKE Franz Kafka (1883–1924) døydde den 3. juni for hundre år sidan. Men litteraturen hans lever, og prosessen han skildra, held fram.
Politikk Den totalitære kommunismen Raudt-leiaren Marie Sneve Martinussen bør lesa seg meir opp på historia til kommunismen før ho prøver å ufarleggjera kva det inneber å kalla seg kommunist.
Historie Ekko frå sekstiåra Demonstrasjonane mot Israel og Gaza-krigen på universitet i USA vekkjer til live minnet om studentoppstandane i seksti- og syttiåra.
Kommentar Den handleføre mystikaren Dag Hammarskjöld var den andre generalsekretæren i FN, frå 1953 til sin død, etterfølgjaren til Trygve Lie. Filmen som går om livet hans no, der Mikael Persbrandt spelar Hammarskjöld, vekkjer han til live på ein både kjenslevar og realistisk måte.
Minneord Johan Galtung (1930–2024) Johan Galtung etterlèt seg ein arv av intellektuell kraft, djupe venskap verda over, men skuffa likevel mange.
Bok Svik, gråsoner og tilpassing Tore Pryser har i ein heil forfattarskap nyansert synet på okkupasjonen under andre verdskrigen. Det er ein forskingsprestasjon av høgt merke som bør få mange lesarar.
Kommentar Politikarar redusert til sjablongar Kva vil NRK med dramaserien Makta, anna enn å styrkja fordomar?
Historie Kuppet som brann ut For 100 år sidan i desse dagar trudde Adolf Hitler at han kunne styrta regjeringa i Berlin ved å erobra ein ølkjellar. I dag kan vi sjå dei langsiktige verknadene av denne amatørmessige freistnaden.
Bok Kvinnefrigjering i yrke og politikk Hilde Bojers erindringsbok plottar inn dei store spørsmåla på norsk venstreside sidan 1945, frå sosialismeteori og atomprotest til kvinnesak og rettferdstenking.
Kommentar Den chilenske tragedien Femti år etter kuppet mot Salvador Allende slit Chile med arven etter Pinochet.
Kommentar Den chilenske tragedien Femti år etter kuppet mot Salvador Allende slit Chile med arven etter Pinochet.
Litteratur Dei sanne truande rir igjen Karl Ove Knausgård skitnar til namnet sitt med opne augo. Kvifor?
Kommentar Oppstanden som vart gløymd I Berlin 17. juni 1953 gjorde arbeidarane i arbeidar- og bondestaten DDR oppstand. I aust vart dagen for 70 år sidan ei kjelde til optimisme for opposisjonen.
Åtti år sidan oppreisten i Warszawa Tre presidentar, Frank-Walter Steinmeier, Yitzhak Herzog og Andrzej Duda, var til stades ved markeringa av 80-årsdagen for oppstanden i gettoen i Warszawa 19. april.
Kommentar 17. mai-talen eg gjerne skulle ha halde Det kan vera klokt å sjå 1814 utanfrå. Det syner det vesle landet vårt som eit unntaksdøme i Europa.
Diktatorens langsame død Måten statsleiarane døyr på, kan gje oss interessante innblikk i korleis regima deira vert styrte. Dødsmåtar er maktpolitikk.
Ei sosialliberal klippe Ragnar Vold vart styrt av ein sosialliberal grunnhaldning av Lord Keynes-typen som søkte ein mellomveg mellom kommunisme og kapitalisme.
Kommentar Takksemd og nasjonsbygging Det sameinte kongeriket tok avskil med Elizabeth II med stil og ny debatt om arven frå fortida – og om det som skal skje no.
Politikk Den massive høgredreiinga Kvifor er det så vanskeleg å få til breie demokratiske fleirtal i verda i dag?
Kommentar Velkomen til den vedunderlege nye verdsordenen Er dette framtida? Diktaturlanda slår seg saman, Orwells framtidsdystopi slår til, og freden i Westfalen i 1648 er vår eiga framtid.
Historie Byråkratane bak folkemordet Åtti år er gått sidan Wannsee-konferansen, som skulle leggja til rette for mord på elleve millionar menneske. Massedrapa vart gemyttleg samordna på mindre enn to timar i ei hagestove – og feira med drinkar og konjakk.
Utanriks Trur demokratiet overlever i USA Er demokratiet i USA truga? Landet har lenge levd med konflikt og heterogenitet og vil kunna takla problema, meiner professor i statsvitskap David Mayhew.
USA er framleis ei supermakt Sjølv ikkje audmjukinga i Afghanistan vil svekkja posisjonen USA har som supermakt.
Historie «Mennesket kan forbetrast uendeleg» Få har som Andrej Sakharov, den klassiske intellektuelle forskaren og aktivisten, sameint intelligens, mot og eit uredd forsvar for sivilisert politikk.
Historie Snart talar berre skriftlege kjelder Tyske historikarar samlar dokument om nazistane si «Endlösung» i 16 band for å motarbeida minnetap.
Utanriks Ei nøytralisert venstreside Statsvitar David Mayhew trur Joe Biden vil møte veksande motstand etter kvart som presidentglansen vert sliten av.
Guten frå Selbu Lærelyst, humør, energi og ei djup kjensle av samfunnsansvar er nokre andre sider ved den akademiske globetrottaren Gudmund Hernes.
Historie Den perverterte idealismen Når du ser deg sjølv som sinnbiletet på «det gode», kan det lett oppstå ei særskilt vondarta form for fanatisme. Men det vart aldri klårt korleis det ikkje-demokratiske samfunnet skulle sjå ut. Eg ville ikkje ha budd der.
Historie Svikaren og den gode viljen Jorun Solheim opnar for eit innsiktsgjevande og ærleg innblikk i tankemønstera til venstre i norsk politisk historie – sett innanfrå.
Bok Det planøkologiske fyrverkeriet Terje Rasmussen har reist Finn Gustavsen eit monument og utvida forståinga av norsk politikk i siste halvdel av førre hundreåret.
– Pandemien syner kor veik USAs stat er – Høgresida har sidan 1980-talet hatt som overgripande prosjekt å svekkja det føderale statsapparatet, meiner Michael Dewar jr., som var aktivt med i presidentnominasjonskampanjen til Sanders i 2020.
Paven som visste og tagde Dokument frå Vatikanet syner at pave Pius XII alt i 1942 var godt informert om jødeforfylgingane. Han var systematisk unnfallande, og dokument vart undertrykte.
Historie Den uventa motstandskjempa Charles de Gaulle er eit prisme vi kan sjå Frankrikes historie i det 20. hundreåret gjennom.
– Biden må ikkje ta sigeren for gjeven Yale-professor David Mayhew trekkjer liner i amerikansk valhistorie og minner om kandidatar som låg dårleg an i august, men som opplevde ein kraftig medvind fram mot november – og vann.
Bok Vegen over Atlanteren Fulbright-programmet sprang ut av ei kjensle av at fåkunne om andre folk ville føra til fordomar og gje opphav til konfliktar.
Då eventyret vart til mareritt Irene Levin gjer si eiga familiehistorie til ein portal for å gripa den jødiske tragedien i Noreg – konkret og prinsipielt.
Dei farlege frigjeringsdagane Det kunne gått heilt gale i maidagane for 75 år sidan. Rikskommissær Josef Terboven hadde planar om å halda fram kampen frå Festung Norwegen.
Dei fleste revolusjonar endar i tragediar Dei historiske blodspora til venstre lèt seg like lite bagatellisera som brotsverka frå høgre. Kva forklarar valden i humanitetens namn?
Bok Soga om det idylliske landet Kva er «det norske», og korleis ter vi oss mot utanverda? Det er noko av det Finn Olstad tek opp i den nye noregssoga si.
Antisystempartia undergrev EU Autoritære krefter i Russland og USA har no eitt mål felles: å svekkje EU for å styrkje eigen posisjon.
Ei førelesing med Rokkan var som ei oskorei Somme gonger grip lagnaden inn. Meg skjedde det i august 1969.
Dei uunngåelege elitane I Noreg tok kongen trikken. Men det vil ikkje seie at vi er utan elitar. Dei er berre litt annleis her enn i andre land.
Den sørgjelege avrøystinga Medan Storbritannia er midt i ein diskusjon om hard brexit, møter eg to veteranar frå britisk politikk til te og samtale i Oxford. Begge er sterkt uroa for framtida til øyriket.
Det austeuropeiske innvandrarparadokset Austeuropeiske land som ikkje vil ta imot flyktningar frå ikkje-europeiske land, ser no følgjene av eigen immigrasjonspolitikk.
Kommentar Der nazismen vart forsona med keisarriket Garnisjonskyrkja i Potsdam skal byggjast opp att, 50 år etter at ho vart riven av DDR-regjeringa. Det opnar mange kjenslevare spørsmål om fortida.
Kommentar Historie utan ryggradSkulen må gje ei samanhengande nasjonalhistorie, elles forvitrar identiteten vår. Skulen må gje ei samanhengande nasjonalhistorie, elles forvitrar identiteten vår.
Kommentar Den stillfarne krigaren Joachim Rønneberg (1919–2018) minner oss om kor særeigen den norske motstandsrørsla var.
Ortega og dei knuste ideala Nicaragua er eit døme på revolusjonen som åt borna sine. Ein maktsjuk caudillo av det klassisk latinamerikanske slaget har vakse ut av revolusjonshelten Daniel Ortega.
Kommentar Universitetsjåleriet Norske utdanningsinstitusjonar brukar millionar på staffasje for å få ein universitetsstatus som gjev mindre og mindre meining.
«Eg elskar livet vanvitig» Skaparen av filmen Shoah, franskmannen Claude Lanzmann, er død, 92 år gamal. Han gav dokumentarsjangeren ein ny dimensjon og synte oss korleis det systematisk vonde kunne bli rutinisert.
Bok Klassehat og maktvakuum Morten Jentoft gjev oss eit skarpt blikk inn i Finlands nasjonale tragedie. Etter borgarkrigen i 1918 låg det att 37.000 døde.
Georgisk tvisyn GORI I GEORGIA: Stalin-museet i Gori er eit museum over eit museum – eit monument over den djupe ambivalensen georgiarane kjenner for Goris frykta og ovundra son, Josef Vissarionovitsj Dzjugasjvili (1878–1953), massemordaren Stalin.
