Litteratur I Ottar Grepstad Riksarkivet i Valevåg I seksti år har Einar Økland sendt og fått brev og manuskript. No er desse dokumenta frå norsk skriftkultur 1959–2019 digitaliserte. Økland-arkivet er som eit litterært riksarkiv.
Kommentar I Ottar Grepstad Orsaking og frifinning Å be om orsaking for politiske misgjerningar er blitt ein politisk konvensjon i Noreg. Jamført med statsleiarar på hemntokt er det bra. Å vinne fram i rettsapparatet mot det offentlege er noko heilt anna.
Kommentar I Ottar Grepstad Utgivinga av Høiby-boka på Aschehoug reiser eit spørsmål som ingen har stilt. Er det likegyldig for rettsstaten og personvernet når ei bok kjem ut?
Politikk Norske slagord i utakt med verda Politiske parolar kryssar både parti- og statsgrenser. Internasjonalt blir eit fåtal ord særleg mykje brukte. Få av desse går att i valkampmottoa til norske parti.
Litteratur Den første «heime hos»-reportasjen om Hauge I ein upublisert samtale frå 1965 snakkar Olav H. Hauge om dikting, sambygdingar og Thomas Mann. Og nyttar høvet til å sniklese i annan manns dagbok.
Kommentar I Ottar Grepstad Den nye Amerikalinjen Fascinasjonen for det ubestemmelege amerikanske er heilt på høgd med det som prega «vi som elsket Amerika».
Språk I Ottar Grepstad Skrivekunne for makt Ideen om demokrati føreset myndige borgarar som kan lese og skrive. Alt der stoppar det for ein av ti i verda.
Skrifthistorier I Ottar Grepstad Vide verda i lomma Med datateknologien blir skrift ein av berebjelkane i verdsøkonomien, styrt av nokre få transnasjonale selskap.
Skrifthistorier I Ottar Grepstad Lyden av skrift Det skrapa og skreik frå rissinga i stein og bein. Dei neste tusenåra gjekk skrivinga stilt for seg. Med skrivemaskinen var det slutt på skrivefreden.
Skrifthistorier I Ottar Grepstad Bly og blekk i handa Ein gong var alt handskrift. Med papir blei det fleire trykte skrifter enn handskrivne dokument.
Skrifthistorier I Ottar Grepstad Silkevegar med papir Papir blei produsert i Kina frå ca. 100 e.Kr., men makthavarane heldt nyvinninga hemmeleg i over 600 år.
Skrifthistorier Bøker av sau og geit Pergament var svaret på tunge leirtavler og skjøre rullar av papyrus. For første gong var eit materiale i bruk som kunne brukast om att – til meir enn å skrive på.
Skrifthistorier I Ottar Grepstad Blekk på papyrus Tørka flak av sumpplanten papyrus blei fletta og limte til rullar. For første gong var materiale å skrive på ei handelsvare som det lønte seg å ha kontroll over.
Skrifthistorier I Ottar Grepstad Det første trykket Det første trykket stammar ikkje frå Kina og har ikkje noko med Johann Gutenberg å gjere. Ser ein stort på det, blei det laga i eit palass på Kreta for 3700 år sidan.
Skrifthistorier I Ottar Grepstad Strekar i brend leire Ei kvinne i dagens Irak om lag 2200 f.Kr. skal ha vore den første som signerte skjønnlitterære tekstar. Ho var truleg ei kongsdotter, men i dag veit ingen kva ho heitte.
Skrifthistorier I Ottar Grepstad Avslørande funn frå fortida Menneske har snakka saman i fleire hundre tusen år og skrive i nokre få tusen år. Først dei siste hundre åra er dei gamle spora etter skrift funne att.
Skrifthistorie I Ottar Grepstad Materielle rammer for skrift Historia om skriving utgjer minst 5500 år. Materielt sett utgjer det fem tidsaldrar: leire, papyrus, pergament, papir og skjerm.
Skrifthistorier I Ottar Grepstad Skriveskule ved Nilen Ottar Grepstad skriv om makta i skrift gjennom tusenår.
Opprør utan variasjon og dekor «Opprørarane sveisar fast at berre den typen arkitektur opprørarane sjølve godtek, er kultur.»
Spor av tid i arkitekturen «Arkitekturopprøret vil gjerne støype fast i ubehandla betong forståinga av kva god arkitektur er.»
Sverre Fehn Under arbeidet med essayet om Sverre Fehn i Dag og Tid 16. august dukka det opp eit par feil i sentrale kjelder som bør rettast.
Reportasje Sverre Fehn – meisteren som bygde lys Sverre Fehn (1924–2009) skapte kunst ved å forstå stader, gå mot grenser og fordele lys. Denne veka er det hundre år sidan arkitekten Fehn blei fødd.
Eit betre grunnlovsframlegg Mangelen på ein overordna språkparagraf tidlegare har gjort Grunnlova ganske rotete.
Historie Stokk og stein mot stortingsrepresentant Då det stod på som verst, måtte ungane til Knut Markhus følgjast av politifolk til og frå skulen, fortel barnebarnet Knut Hovland på Halsnøy. Markhus blei kjeppjaga i Trondheim gjennom fire år og er den mest forfølgde stortingsrepresentanten i Noreg.
Kommentar Snevert grunnlovsframlegg om språk Endeleg vil eit breitt fleirtal i Stortinget grunnlovfeste norsk språkpolitikk. Diverre er framlegget innsnevrande og grunngivinga overflatisk.
Tvisyn med skylappar Eg synest det er freidig av Steinar Løberg å vere den som skal mane til tvisyn i den norske språkdebatten.
Den bortkomne Aasen-visa Ungkaren Ivar Aasen (30) dikta ei ungkarsvise i 1843 som kom bort for Aasen-kjennarane og blei ei skillingsvise for folk flest.
Syn og Segn om Finn-Erik Vinje I biografien om Finn-Erik Vinje, tillegg Per E. Hem meg hensikter han trur eg hadde.
Fellesskap på vilkår Jubelen over Nobelprisen ber i seg von om endring i vilkåra for nynorskbrukarar. Gleda viser ein førestilt fellesskap som ein sjeldan får skriftfesta. Den fellesskapen rommar uløyste motsetnader.
Røyster i mindretal Jon Fosse takka språket for Nobelprisen. Svenska Akademien hylla han for dikting som gir røyst til det useielege, og såg bort frå alt av språk- og kulturpolitikk. Slik har det ikkje alltid vore.
Litteratur Fosse i regn Det regna i Bergen, og eg lånte ein paraply. Den korte setninga er mest ein klisjé på linje med «Det var en mørk og stormfull natt», men sjølv klisjear kan vere sanne og arkivverdige.
Kommentar Er bokbål ytringar eller symbolsk vald? Når høgreekstremistar brenner Koranen, svarar norske folkevalde over heile skalaen nesten automatisk: Dette er vi mot, men vi kan ikkje forby det, for det høyrer ytringsfridomen til å brenne bøker. Det er å forenkle både saka og historia.
Kommentar Språklov med misbrukte sjansar Etter tre lovutkast på åtte år vedtek Stortinget no ei språklov om lag slik regjeringa Solberg ville at den skulle vere. Taparen er det partiet som mest av alle ville ha ei ny språklov.
Språkdebatt med rollebytte på Sunnmøre I fem år diskuterte folk kva språk nye Ålesund kommune skal bruke. Debatten endra noregskartet og enda i eit utvatna nynorskvedtak.
Setningar om tyranni Bak ein åskam i Budapest opnar Memento Park 29. juni 1993 til minne om dei 40 åra under Sovjetunionen frå 1949. Monumenta er stilte opp etter symbolet for endeløyse.
Historie Eit sjølvbestemt liv På 1900-talet får jamt fleire råderett over eige liv. Det inneber nyord som fødselskontroll og p-pille. Tysdag 25. juli 1978 er ein ny merkedag i denne historia.
Historie H for høgre Søndag 3. september 1967 er Dagen H i Sverige. Eit heilt folk skal skifte side – på vegen. Denne revolusjonen vitnar om styrken i den nordiske modellen.
Historie På blankt papir Oppgåva er enkel. Måndag 25. mars 1957 skal seks regjeringssjefar signere traktaten om European Economic Community (EEC). Dei greier det så vidt.
Historie Den siste løgna Alt raknar 30. april 1945. Det går eit døgn før verda får sanne det, og åtte dagar før den europeiske delen av den andre verdskrigen er over.
Historie Øyar av folk Vest i havet, vel seks mil utanfor Hebridane, utanfor kanten av dei fleste karta, har kildarane budd i fleire tusen år. Fredag 29. august 1930 reiser dei siste til nytida.
Historie Sanning frå sola Ein av dei største tankane eit menneske har skapt, kan berre bli til sanning når naturen gjer det mogleg. Det ordnar seg i São Tomé og Príncipe onsdag 29. mai 1919.
Karneval i Winnipeg I 1914 set kanadiske kvinner verda på ende og spør om menn bør ha røysterett. Mikhail Bakhtin er 18 år og årevis unna teorien om karnevalisme.
Bok Epilog med etterskrift 2019: Epilogar bør lesast like nøye som resten av boka. Det gjeld også Mikael Niemis kloke epos om Lars Levi Læstadius.
Bok Mange bøker, eitt verk 2009: Store forteljingar blir delte opp av litterære, tekniske eller økonomiske grunnar. Forlaget Oktober tok ein spansk ein.
Bok Livet alfabetisert 2004: Det norske eventyret om leksikon på papir slutta med to eittbandsverk – Caplex (Cappelen) og Lille norske (Kunnskapsforlaget).
Bok Dagbok for mange hjarte 2000: Tre forfattarar skreiv dagbøker om eige liv og verk frå 1830 til 1994. Dei forstod at skriftene ein dag ville bli offentlege.
Paragrafar for diktekunst 1934: Går det på personvernet laus i diktekunsten, er det truleg ikkje jussen som er for sterk, men fiksjonen som er for svak.
Seriemeister i Sæterdalen 2007: Dei skreiv folkelesnad, men kom ikkje inn i allmenne litteraturhistorier, der forfattarane og diktekunsten er alt.
Det litterære ritualet 1926: Intervju med debutantar viser lite att i litteraturhistoriene. Somt av det forfattarane seier då, seier dei berre den gongen.
Kjeldeliste på venteliste 1990: «Med helsing frå ein noko sliten forfattar», skreiv Berge Furre etter 1205 sider biografi og 560 sider noregshistorie. På to år.
