Bergen internasjonale filmfestival

Bergen, 19.–27. oktober 2022

Med 120 heilaftans fiksjons- og dokumentarfilmar og ein haug med kortfilmar og musikkvideoar syner Bergen internasjonale filmfestival (BIFF) nok ein gong at verda er full av kvardagar. Ofte skil dei seg sterkt frå kvarandre. Det rikhaldige dokumentarprogrammet får ein til å innsjå kor vedunderleg fargerik, samansett, kontrastfylt og stundom uskjønleg røyndommen er.

Ei moderne form for kvardag er blitt tvinga på oss dei siste tiåra, namnet er new public management (NPM). I filmen med den ironiske tittelen The Happy Worker – Or How Work Was Sabotaged demonstrerer John Webster gjennom samtaler med ei gruppe «utbrende» arbeidstakarar kva menneskelege kostnader dette systemet kan ha. Han samanliknar NPM med ei hemmeleg handbok frå siste verdskrigen med tips om korleis ein kunne sabotere fiendens arbeid: fleire avbrot, fleire møte, fleire mellomleiarar, stadige omorganiseringar.

Kjenner nokon seg att?

I eit slikt system ville Torstein Raaby (1918–1964) teke sin død. Han var ein av våre høgst dekorerte og minst kjende krigsheltar, hemmeleg agent og sentral i innsatsen for å senke slagskipet «Tirpitz», ein eventyrar og spenningsjeger som også var mannskap på Thor Heyerdahls Kon-Tiki-ekspedisjon.

Men nokre år seinare gjekk han som boms i Oslo før han blei berga, og i 1964 døydde han av hjartesvikt på ein mislykka ekspedisjon mot nordpolpunktet. Filmen med den talande tittelen Hva skjedde med Torstein Raaby er Stian Indrevolls freistnad på å gå opp spora etter helten som ikkje orka kvardagen.

Kva er vel meir kvardagsleg enn det som skjer inne i kroppen vår – dag ut og dag inn frå fødsel til død? Ikkje alle toler å sjå dei indre prosessane eller på svært, svært nært hald følgje operasjonar på våre indre organ, slik De humani corporis fabrica (regi: Lucien Castaing-Taylor og Véréna Paravel) inviterer oss inn til. Dette er til å bli både imponert og skremd av, og eg torer påstå at inga gravid kvinne som ser denne filmen, vil velje keisarsnitt om ikkje ho må.

Det finst også andre grunnar til ikkje å gjere keisarsnitt til den «kvardagslege» løysinga, noko The Invisible Extinction (regi: Sarah Schenck og Steve Lawrence) syner til overmål. Utgangspunktet er det dramatiske faktum at bakteriemangfaldet i kroppen er i ferd med å bli halvert. Prosessert mat, antibiotika og sterile bu- og arbeidsmiljø er viktige årsaker til dette, og blant konsekvensane er astma, diabetes, allergiar og kanskje autisme. For nyfødde som ikkje har komme via den rette kanalen, men er blitt henta ut på keisarleg vis, er risikoen for desse sjukdommane ekstra stor. Snart kan transplantasjon av sunne mikrobemiljø bli løysinga for dei mest utsette.

Essensen av livet

Så kvardagsleg er opioidmisbruk blitt i USA, at fleire hundre tusen døyr av det. I All the Beauty and the Bloodshed følgjer oscarvinnar Laura Poitras kunstnaren Nan Goldins kamp for å gjere legemiddelfirmaet Purdue Pharma og eigarfamilien Sackler ansvarlege for denne epidemien av død. Kampen er seig, men gir gradvis resultat.

Ein kvardag som ikkje er heilt framand her heime heller, freistar australske Sandra Pankhurst å rydde opp i. Firmaet hennar gjer reint i bustader der oppgåvene har vakse eigarane heilt over hovudet, der drap eller sjølvmord har sett blodige spor, og på åstader dei fleste vil halde seg langt unna. Sandra har sjølv opplevd litt av kvart, og er ikkje ei som dømmer andre.

For nokre få av oss er det mangel på kvardagar som er kvardagen. Biletkunstnaren Laurie Grundt (1923–2020) var ein slik. Han drog frå Bergen og slo seg ned i den københavnske «bohembydelen» Christiania, men vende mot slutten av livet attende til fødebyen. Han sa seg laus frå dei fleste band, langt på veg også borna sine, og levde som eit blomsterbarn i ein fridom dei færraste har råd til å unne seg. Glimt av dette tilværet får vi i Rune Schyttes Blomster i blodet.

Det hadde ikkje blitt mykje kvardag utan karbon, dette grunnstoffet som i kombinasjon med oksygen blir til det utskjelte CO2. For, som dei kunnskapsrike og entusiastiske forskarane i Carbon – the Unauthorised Biography (regi: Daniella Ortega og Niobe Thompson) gjer klart, finst karbonet i oss og kring oss i slike avgjerande mengder at utan denne diamanten ville det ikkje funnest liv på jorda.

Dette, som er essensen av livet, gjer vi til syndebukk for den øydeleggjande galskapen vi sjølve har sett i verk.

Kampen mot global oppvarming er blitt den nye kvardagen for mange også her i landet. Regissør Anne Marte Blindheim har i Rahcan – Ellas opprør følgt samiske Ella Marie Hætta Isaksen (21), kjend som vinnar av NRK-sende Stjernekamp i 2018, i hennar kamp for det ho trur på. I aksjonen mot å dumpe 30 millionar tonn gruveslam i Repparfjorden går miljøaktivisten og den samiske aktivisten hand i hand. Og 100 dagar i teltleir gir resultat. Førebels.

Jan H. Landro

Jan H. Landro er forfattar, journalist og fast skribent i Dag og Tid.