Eg vaknar sundag morgon og finn ingen måte å halde hovudet på utan at det verkjer. Eg ser på klokka, ho er halv åtte. Det er under tre timar sidan eg la meg.

Eg var på rangel i går, forteljesenteret heldt fest i Fjaler.

I løa her på klokkargarden var det noko dei kalla folkemusikkpub. Det lokale folkemusikklaget Havbrusen stod for musikken, og dei som ville, tok med eigne instrument og spela opp. Det var ikkje slik at publikum skulle sitja lydhøyre, me vart derimot oppmoda om å prata medan fela lét.

Eg kom då det opna klokka 20, det gjorde dei fleste, kjøpte meg ein øl og sette meg saman med ein gjeng innfødde bak i lokalet, lengst unna scena.

Praten gjekk om grunnrenteskatt og barnebarn, og det var god tone då me fekk utdelt eit lite songhefte til allsong.

Ein av songane er «Fabel», som byrjar slik:

Gåsa, katten og hanen/ var leie av livet her./ No ville dei ut i verda/ og freiste si lukke der.

– Her går vi på bondebygda/ som åte for rev og ramn./ Nei då er det andre tider/ hjå kongen i Kjøbenhamn –

Dei får det til for seg, på eit vis. Katten vert kongeleg musefangar, gåsa vert overkokke og hanen vekkjarklokke. Siste strofe går slik:

Men det skal bli rop i bygda/ når eingong dei tre kjem att!/ – Nei, maken til makelaus hane,/ og maken til gås og katt!

– Det er ganske treffande kritikk mot bygda i diktet, seier eg.

Ei dame lurer på kva eg meiner.

– Eg meiner det er eit godt bilete på kor vanskeleg det kan vera å returnera til ei bygd. Dei tre dyra har ei dragning mot å reisa vekk, oppleva noko anna, men kom ikkje heim att og tru du er noko.

Dama ristar på hovudet.

– Nei, det er ikkje slik det er. Det er svært for dyra å koma heim att. Bygda er stolte av dei, seier ho.

– Ja, seier ei anna, det står jo i songen òg, «maken til makelaus hane, og maken til gås og katt!».

Dette er vaksne folk som kjem herifrå, dei syng i kor og kan denne songen på rams.

Er det eg som har misoppfatta alt her? Er «Fabel» verkeleg eit lystig og platt dikt utan substans og mørke? Er det trongen min til å finna ei djupare meining som har slått inn?

– Men det er eit men der. Korleis tolkar de men-et i «Men det skal bli rop i bygda», spør eg.

Dei seier rop i bygda er lydar frå fest og feiring, og eg kjenner det kokar inni meg.

Eg tenkjer på Stein Torleif Bjella som syng: «Eg lengta ut so ville eg heim. Local is the universe, sa ein.» Og eg tenkjer på songen til Tønes, «Sån av Salve», om son til naboen som er heimom. Ingen har høyrt noko på lenge, og plutseleg berre er han der, på besøk hos foreldra og med øydelagd dialekt.

Me kjennd han nesten ikkje atte/ Men eg ser det nå/ Det e det der samma surrehove.

– Eg nektar å tru at kjernen i «Fabel» er at bygda, med rev og ramn, skal feira gåsa, hanen og katten når dei kjem heim att frå København!

Eg går innom baren og tek ein ranglerunde ut i kulda.

Utan at eg merkar det, byrjar folk å trekkja heimover. I eine augneblinken er det fullt i lokalet, og eg sit og fyrar meg opp over «Fabel». I neste er eg att med ei klyngje musikarar på min eigen alder. Dei trampar og jammar med feler, fløyter, trekkspel og trommer, og sjølv ristar eg takta med eit rytmeegg. Kor kom det frå? Og kven kom fyrst, gåsa, katten, hanen eller rytmeegget?

Baren stengjer etter kvart, me får drikka opp, men så er det ut.

– Det er ope på Fabel ein halvtime til. Skal me går bort dit, spør ein.

Fabel er namnet på eine puben i Dale, men eg har fått nok av fablar for i kveld, og eg inviterer heller restane av folkemusikarane på nattsete i våningshuset.

– Eg var i Askvoll i dag, seier eg, og det vert god stemning.

Askvoll ligg 20 minutt unna med bil og har dei siste ti åra vore synonymt med Vinmonopolet.

Fleire av gjestane kjenner våningshuset betre enn eg. Det er litt som om eg er Snø­kvit og dei er dei sju dvergane som finn ved, fyrer i omnen og gjer stova nachspielvennleg medan eg finn fram Askvoll-varene.

Klokka 04.30 går dei siste gjestane, eg går og legg meg. Og her ligg eg med hovudpine og planar om å byrja eit nytt og betre liv. Men fyrst må eg koma til botnen i «Fabel».

På nattbordet ligg Ove Eides Jakob Sande-biografi frå 2006, men eg er ikkje heilt i leseform, så eg ringjer forfattaren. Eg legg fram tolkinga mi av «Fabel», at det er bygdesatire, og spør kva han meiner.

– Det er ikkje ei urimeleg tolking, det. Sande har fleire dikt med utspring i utreise og tilbakekomst, mellom anna dikta om Daniel som dreg ut i verda, og kjem att som storkar og storlygnar. Ein kan lesa «Fabel» på fleire måtar, anten skrapa i overflata eller gå djupare, seier Eide.

Eg vil gå djupare, så eg ringjer Gunnstein Akselberg, lingvist og professor emeritus i nordisk språkvitskap ved Universitetet i Bergen.

Han byrjar med tittelen, «Fabel».

– Ein fabel er historisk sett ein allegori, som oftast med dyr involvert, og fortel noko om oss menneske.

Så tek han føre seg handlinga, ei klassereise der hovudpersonane klatrar på den sosiale stigen sett i høve til bakgrunnen deira.

– Men desse gjæve stillingane dei har fått hos kongen, er dei no eigentleg så gjæve? Dyra er underordna i eit sosialt hierarki, nesten så lågt ein kan koma. Men dei får embetsbrev og nystiva blondekappe med kongens våpen. Her smakar det av Erasmus Montanus.

Akselberg meiner det er noko tvitydig over siste verset. Om ein les «Fabel» som ein allegori, kan ein tolka det på to måtar. Den eine måten er den reint positive.

– Oi, dette var stas! Nokon me kjenner, har vore ute og nådd høgt opp. Kongeleg musefangar – ikkje mange kattar i Dale som kunne vorte noko slikt!

Men ein kan òg tolka slutten på motsett måte.

– Me veit korleis det er med Bygde-Noreg, når nokon kjem heim og skal ha opplevt noko stort. Det er ikkje berre lett.

Akkurat som Eide meiner Akselberg at teksten kan lesast overflatisk som barnelitteratur og djupare som vaksenlitteratur.

– Eg meiner alle tekstane til Sande djupast sett er vaksenlittaretur.

Før me legg på og eg legg meg nedpå att, seier Akselberg at det er ikkje sikkert Jakob Sande sjølv sat med nokon fasit.

– Ein gong eg møtte Olav H. Hauge, fortalde eg korleis eg tolka eine diktet hans, og lurte på korleis han tolka det sjølv. Då sa han: Nja, har aldri tenkt på det.

May Linn Clement

May Linn Clement er fast teiknar og skribent i Dag og Tid.