Langs fronten er det få nærkampar, med unntak av gatekampane i enkelte byar. Ukrainske troppar utkjempa intense kampar for å halde Severodonetsk og Lysitsjansk, men har no trekt seg attende. No når Luhansk-regionen er så å seie fullstendig erobra av den russiske armeen, vil kampane flytte seg til den delen av Donetsk-regionen som enno er under ukrainsk kontroll.

Sjølv om militærkommandoen forklarer at dei ukrainske troppane trekkjer seg attende for å berge livet til soldatar, og at dei har som mål å kome attende og frigje dei okkuperte områda, kan ukrainarar som ser det heile på avstand, kjenne seg deprimerte. Sant nok stikk ikkje den ukrainske depresjonen særleg djupt. Når humøret blir dårlegare, leitar ukrainarane desto ivrigare etter positive nyhende. Og dei finn det.

For nokre dagar sidan feia ukrainsk artilleri det russiske militæret vekk frå Slangeøya. Dei som var att av den russiske garnisonen, flykta på to eller tre båtar og lét alle våpena sine etter seg. Dei russiske leiarane melde at soldatane hadde forlate øya for å vise at dei ikkje var noko trugsmål mot dei ukrainske skipa som frakta kveitekorn ut frå hamnene i Odesa og området rundt.

Etter denne kunngjeringa vart øya ettertrykkeleg bomba av russiske bombefly, slik at det militære utstyret der ikkje kunne takast av den ukrainske hæren. No er øya atter under ukrainsk kontroll. Eller, for å vere meir presis, ikkje under russisk kontroll. Det er svært positivt, for da dei var der, kunne russarane truge ein stor del av Svartehavet og Ukraina. Likevel, ettersom øya òg er svært utsett, vil ho truleg ligge aude så lenge krigen varar. Ho er eit for enkelt mål for russiske ballistiske missil og militære fly.

Det andre gode nyhendet kom frå kulturfronten, der kampane òg er harde. Først var det direktøren for det kjende Ermitage-museet i St. Petersburg, Mikhail Piotrovskij, som i eit langt intervju med Rossiyskaya gazeta sa at promoteringa av russisk kultur er det same slaget «spesialoperasjon» som invasjonen av Ukraina. Dette er ikkje akkurat gode nyhende, men er enda eit prov for brotsverk mot menneskeætta i domstolen i Haag.

Så bestemde Unesco at «den ukrainske borsjkulturen» er ein del av Ukrainas immaterielle kulturarv. Gleda over dette nyhendet var mykje større enn raseriet over intervjuet med Mikhail Piotrovskij, og denne gleda fylte heile informasjonsfeltet i Ukraina.

«Borsjen er vår!», erklærte ukrainarane til heile verda med den same entusiasmen som russarane kjende da dei skreik «Krim er vår!» i 2014.

At teksten i Unesco-vedtaket ikkje seier «borsj», men «kulturen med å lage ukrainsk borsj», spelar inga rolle.

Krigen om borsj mellom Ukraina og Russland har vara lenge. Det er overraskande at Polen ikkje har teke del i denne krigen. For borsj er også viktig i den polske gastronomiske tradisjonen. Men polsk borsj er annleis, og eigentleg er det ikkje «polsk borsj», men «polsk barsj». Polakkane nyttar eplesider og eddik i oppskrifta si, og det er opprørande for ukrainarar. Men det er ingen borsjkonflikt mellom Ukraina og Polen, berre mellom Ukraina og Russland.

Til og med talspersonen for det russiske utanriksdepartementet, den illgjetne Maria Zhakarova, har ved fleire høve offentleg forsvara russisk borsj mot «overgrepa frå ukrainske nasjonalistar».

Unesco-avgjerda redda situasjonen for meg. Eg er verkeleg nøgd med at Unesco kombinerte desse to viktige orda i avgjerda si: Ukraina og borsj. Eg veit at ukrainske soldatar ved fronten et borsj med stort behag, og at ukrainske friviljuge frå alle delar av landet pakkar og sender dei viktigaste ingrediensane (raudbete, urter og krydder) til fronten, slik at det går fortare å lage suppa på feltkjøkena.

Ifølgje stadfesta data lagar ukrainarane borsj etter minst 300 ulike oppskrifter. Etter mi røynsle er det likevel slik at kvar borsjmakar har si eiga oppskrift. Eg òg har mi personlege oppskrift. Sant å seie har eg mange.

Vår gamle ven Tatjana har 13 borsjoppskrifter. Yndlingsborsjen hennar vert laga ved å leggje til nokre sure Antonovka-eple.

Tatjana er kona til Valentin Suslov, som eg har nemnt tidlegare. Då krigen kom, låg den 92-årige professoren i medisin på sjukehuset med nyleg amputerte bein. I to månader freista Tatjana å få mannen sin ut av Kyiv, og til sjuande og sist klarte ho å organisere evakuering til Mainz i Tyskland. Det var på den tida da Kyiv vart bomba nesten kvar natt.

Her om dagen fekk eg høve til å vitje dei i Mainz. Eg var tilfeldigvis i nærleiken, i Frankfurt, i samband med ei tilstelling om situasjonen i Ukraina. No bur Valentin og Tatjana i ei stille gate nær parken i sentrum av byen, i heimen til ein tidlegare kollega av Valentin, Almut. Almut, som sjølv er 87 år gamal, køyrer framleis bil og hjelper flyktningar i Kyiv på mange måtar. Ho har gjeve Valentin og Tatjana første høgda i huset sitt og har sjølv flytta opp i andre høgda. Ho har framleis energi til å gå opp og ned tretrappa.

Da han kom til Mainz, låg Valentin på sjukehuset der. Det var naudsynt med ein ekstra amputasjon fordi såra ikkje ville gro etter den lange og smertefulle reisa frå Kyiv til Tyskland. Takk vere dei tyske kirurgane er alt i orden no, og Valentin kan kome seg hit og dit i første høgda med rullestol. Kvar dag hjelper Tatjana og assistenten Raia, ei dame frå Moldova, han over ein høg dørstokk og ut i hagen, der han sit i skuggen frå trea og les eit illustrert leksikon over tidlegare sivilisasjonar på tysk, med fuglesong i bakgrunnen. Då eg kom på besøk, las han om kulturen til etruskarane.

For å feire det uventa møtet vårt laga Tatjana ein kjapp lunsj. Det vart ikkje borsj, ettersom «den ukrainske borsjkulturen» krev to–tre timar. Og vi starta samtalen vår, ikkje med nyhende om den nye statusen til borsj, men om etruskarkulturen. Etter kort tid handla samtalen likevel om ukrainske emne.

Valentin vedgjekk at han hadde godteke tanken på å døy i Tyskland, men no snakka han og Tatjana stadig oftare om å reise attende til Kyiv. Dei kjende folk som alt hadde drege attende. Ein av dei såg innom husværet deira og pakka og sende ein koffert med sumarklede til dei begge i Mainz. Ikkje alt i kofferten var det Tatjana hadde bede om, men det er tanken som tel. Nett no syner det seg at tankane er det sterkaste du har – du tenkjer på andre, hjelper dei om du kan, men uansett har du dei i tankane dine.

Sosialstønad frå den tyske staten dekkjer berre utgiftene til mat for Tatjana og Valentin. Almut får godtgjersle frå den tyske regjeringa for å ha ukrainske flyktningar buande hos seg. Og den ukrainske pensjonen til Valentin og Tatjana kjem inn på kontoane deira, så akkurat no går det bra.

Det er hundretusenvis av liknande tilfelle i Tyskland. For meg verkar det som Almut, som mista mannen sin for nokre år sidan, er glad for å ha nokon å snakke med, nokon å drikke te med. Krigen i Ukraina har fylt huset hennar med folk. Krigen i Ukraina har fylt heile Europa med ukrainarar – ukrainske kvinner med ungane sine, og pensjonistar som ikkje er sikre på kva land dei kjem til å døy i.

Mennene til flyktningkvinnene krigar i sumarvarmen, eller så arbeider dei, eller kan hende slappar dei av på landet, der dei ser etter sumarhuset sitt. Menn under 60 kan enno ikkje reise til utlandet, om dei da ikkje er tilsette i staten og lyt reise til Lugano til den internasjonale konferansen om den framtidige atterreisinga av Ukraina.

Det er temmeleg mange dokterar blant flyktningane. I 2020 var 95 prosent av det ukrainske helsepersonellet kvinner, så ein skulle vente at det var problem i helsestellet i Ukraina no når så mange kvinner har flykta. Og stoda der er verkeleg tragisk.

Det finst truleg ikkje dokterar i det heile teke i Mariupol. Etter at russarane erobra det som var att av byen, var det berre den russiske hæren som kunne syte for medisinsk hjelp. Så okkupasjonsstyresmaktene sende bod etter dokterar frå Russland. Straks, i midten av mai, kom det 17 dokterar frå Moskva saman med nokre få frå den annekterte Krim-halvøya.

Dumarepresentanten frå Putins Foreinte Russland-parti, Dmitrij Hubezov, kom til Mariupol med fjernsynsjournalistar, medisinar og noko medisinsk utstyr. Ein reportasje om denne humanitære aksjonen vart vist på dei viktigaste TV-kanalane i Den russiske føderasjonen. Men for nokre dagar sidan var dokterane frå Moskva borte. Det synte seg at dei hadde teke fri utan løn frå arbeidsplassane sine i Moskva. Ingen nye friviljuge dokterar har kome i staden for dei. Og det finst ikkje meir medisin i byen heller.

Tidlegare dokterar frå Mariupol har alt teke jobb på sjukehus som ligg i område som er kontrollerte av den ukrainske regjeringa. Ein av dei, kirurgen Oleg Sjevtsjenko, flytta til Andrusjivka, ein by i Zjytomyr-regionen ikkje langt frå Lazarivka, der sumarhuset vårt ligg. Sjukehuset i Andrusjivka har lenge lide under mangel på dokterar, til liks med så mange provinssjukehus. No er nesten alle dei ledige plassane fylte opp med internt fordrivne dokterar.

Sjevtsjenko bur enno på sjølve sjukehuset, der han søv på kontoret sitt. Men han er på jakt etter bustad i Andrusjivka. Han klarte å forlate Mariupol i siste liten og er overlag takksam overfor det ukrainske militæret, som delte bensinen sin med han.

Det er lett for kirurgar og vanlege dokterar som forlét russiskokkupert område, å finne arbeid. Det er vanskelegare for tannlegar. Det har alltid vore sterk konkurranse på marknaden for tannlegetenester i Ukraina. No er konkurransen enda kvassare.

Samstundes er det så å seie ingen tannlegar igjen i dei okkuperte områda. Innbyggjarar i dei nyleg okkuperte territoria som blei verande, må reise til separatistrepublikkane Donetsk og Luhansk, eller til og med dra til Russland, om dei treng tannlegebehandling. Berre dei som har eit transportmiddel og pengar, har råd til det.

I tillegg kan dei talrike russiske kontrollpostane hindre mange i å nå grensa til Russland eller grensa til ein av separatistrepublikkane. Soldatane ved sjekkpunkta er mistenksame – kan hende er desse folka ikkje ute etter tannlegebehandling i det heile teke? Kan hende er dei «ukrainske kommandosoldatar» som gjev seg ut for å ville oppsøkje ein tannlege, medan dei i røynda freistar kome seg nærare Kreml?

Gud forby å vere aleine med tannverk i denne krigen!

Interessant nok har det skjedd dramatiske ting på tannlegeområdet i Russland òg. Nyleg fekk den tsjetsjenske leiaren Ramzan Kadyrov ein fortenesteorden av den russiske tannlegeorganisasjonen. Seremonien gjekk føre seg i Groznyj, hovudstaden i Tsjetsjenia, i samband med opninga av eit nytt bygg for Groznyj tannklinikk nr. 1. Det mest moderne tannlegeutstyret vart plassert i den nye klinikkfløya. I den same seremonien gav Kadyrov Tsjetsjenias største pris – Kadyrov-ordenen – til sjeflegen for Den republikanske tannklinikken, Junus Umarov.

Alt dette verkar logisk. Russiske tannlegar og Ramzan Kadyrov er no sameinte gjennom venskap og samarbeid, og Kadyrov sjølv treng ikkje fly til Moskva eller Krasnodar for å få tannlegebehandling. Men russiske tannlegar, inkludert desse som bur og arbeider i Tsjetsjenia, er ikkje optimistiske. Forsyninga av enkelte viktige forbruksvarer til tannbehandling, i tillegg til utstyr og reservedelar, er no omfatta av sanksjonar som eit resultat av den russiske aggresjonen.

Dei russiske førkrigslagera med importert materiale til fyllingar og meir vidløftig tannbehandling er tomme. Kvaliteten på russisk materiale er svært dårleg og berre eigna til mellombels fyllingar. Til vanleg vil ikkje tannlegar risikere omdømmet sitt og kjøper ikkje russiskproduserte varer. No har Kina og Sør-Korea kome seg inn på den russiske marknaden for tannlegemateriale. Dei som kjøper inn varer til russiske tannhelseverksemder, har byrja fly til Israel for å ta med seg i kofferten naudsynt materiale til implantasjonar og andre tannlegetenester.

Resultatet er at prisane på tannlegetenester har auka monaleg og held fram med å auke. Mange russarar har ikkje lenger råd til å gå til tannlege. Så kva håp er det for ukrainarar som treng tannbehandling i dei okkuperte områda?

Den russiske regjeringa har vedteke ein annan resolusjon om «importsubstitusjon» – piratverksemd, med andre ord – for å løyse problemet med skort på forbruksmateriell og reservedelar til tannhelsetenestene.

Når alt kjem til alt, vil dette også få følgjer for tannhelsa til det russiske militæret. Dei kjem jo alle til å bli behandla med russiskprodusert materiale. For ein russisk soldat er det likevel ikkje noko stort problem at ei tannfylling sprett ut av tanna etter berre to veker. For han er problemet å overleve til den dagen fyllinga ramlar ut. Om han overlever, set dei berre inn ei ny.

I Ukraina er alt bra på «tannfronten». Der har dei sveitsisk og tysk materiale tilgjengeleg til fyllingar, og sjølve behandlinga er ikkje så kostbar som i Europa eller Russland. Difor kan ukrainske militære og sivile koste på seg å smile og syne tennene sine. Dei trur på siger. Dei trur på dokterane sine. Dei trur at alt vil ordne seg på alle frontar i denne krigen: militært, kulturelt, gastronomisk og medisinsk.

Andrej Kurkov

Omsett av Lasse H. Takle