Utstilling

Ahmed Umar

Glowing Phalanges

17. februar–16. april 2023
Kunstnernes Hus

Med store gulløyredobbar, lag på lag med perlesmykke og ei elegant framtoning er det tydeleg at norsk-sudanske Ahmed Umar (f. 1988) ikkje har som ambisjon å gli inn i mengda. Han har på kort tid dukka opp i fleire intervju og dokumentarar, og han viser raskt at han er meir enn ein eksentrisk kunstnar på jakt etter merksemd. Gjennom både kunsten sin og media jobbar han for at andre, i liknande situasjon, skal føle seg mindre aleine.

Umar kom til Noreg som politisk flyktning i 2008 og fullførte i 2016 ein mastergrad ved Kunsthøgskolen i Oslo. Han jobbar med skulpturar, keramikk, smykke, måleri og performance. Framandgjering, sosial kritikk og fridom er gjennomgangstema. Han er mellom anna kjøpt inn av Nasjonalmuseet og stiller no ut i Kunstnernes Hus i Oslo.

Det som er rett

Kunstnernes Hus stod ferdig i 1930 og er framleis ei uavhengig, kunstnarstyrt stifting. Øvst i den stilige, originale steintrappa heng eit stort oppslag som mellom anna forklarer at utstillingstittelen Glowing Phalanges tyder glødande fingerledd.

I Umars heimland Sudan er bruken av bønnekjede ein viktig tradisjon. Då familien flytta til Saudi-Arabia, blei Umar presentert for nye måtar å be på. Her var det feil å bruke bønneperler. For dei som bad på rette måten, ville høgre hand lyse opp på dommens dag og gi vern.

I det store, langstrekte utstillingsrommet til høgre kjem dagslyset frå enorme takvindauge. Langs veggane er det festa 97 gipshender som kvar held ein skulptur som skal representere ei bønn. Gipshendene er i utstillingsheftet presenterte som avstøypingar av handa til kunstnaren. Hender er i seg sjølv uttrykksfulle og kan representere sterke motsetningar, frå kjærleg berøring til eit slag.

Karikatur og stereotypi

Umar har i fleire år samla gamle suvenirar i ulike materiale, ofte frå Afrika og Asia. Desse, og meir lokale materiale som reinsdyrhorn og drivved frå Akerselva, har han kutta opp i mindre delar, pussa og montert saman igjen til abstrakte former. Materiala er mangfaldige, frå elfenbein, hestehår, pels, ibenholt, stein og metall, til dei meir kuriøse, som sand frå Sahara, ei utstoppa krokodille, eit slangehovud på sprit og nyresteinen til ein kompis.

Same kor materiala kjem frå, om dei er harde eller mjuke, biologiske eller ikkje, er dei slipte til sånn at overgangane er saumlause og følgjer dei same linjene. Nokre av skulpturane passar godt inn i handa. Dei er passeleg store og balanserer fint mellom fingrane. Andre ser meir uhandterlege ut.

Høgt oppunder taket er ei gipshand som held delar av ein elefantfot. Umar set i utstillinga eit kritisk lys på korleis suvenirar gjerne har vore stereotype og karikerte framstillingar, eller opphavleg viktige delar av ein tradisjon. I tillegg har mange av dei mest populære materiala ført til utryddingstruslar for både tresortar og dyr.

Ahmed Umar kom til Noreg som politisk flyktning i 2008 og fullførte i 2016 ein mastergrad ved Kunsthøgskolen i Oslo.

Foto: Julie Hrncírová © Kunstnernes Hus

Ikkje ta med deg alt

Neste rom er lite, med utsikt til vegen og slottsparken. Knoklar frå eit kvalskjelett ser ut som om dei sirklar vektlause over ei gipshand som står på golvet. Bønn nummer 98 skil seg ut ved å vere lausrivne delar som ikkje er forma til noko nytt. Ein gong var dei naturleg sette saman, rett, i ein levande kropp.

Det ser ut til at handa gir slepp på desse gamle delane. Som om dei skal stige sakte opp og forsvinne. Kanskje handlar dette rommet om forsoning og avskjed? At du ikkje kan ta med deg alt det gamle inn i det nye?

I det siste rommet heng bønn nummer 99 som eit enormt lerret på 150 kvadratmeter oppunder taket. Frå høgtalarar høyrer me eit lydopptak frå moskeen til familien til Umar. Store mengder teikn og mønster er broderte i svart på det kvite stoffet. Ei gipshand står aleine på veggen, som den einaste i dette store rommet. Handa er open, men tom, bortsett frå tråden som bind ho samen med det mektige lerretet, som ei livline?

Handa som ikkje lyser

Utstillinga Glowing Phalanges startar med ei sakral ro, men noko ulmar. Det skjer ei endring frå rom til rom. Skulpturane i det første rommet kan verke artige og fantasifulle, men i ein større kontekst står dei fram som kompromisslause og frigjorde frå spørsmål om rett og gale.

I det mellomste rommet slepper handa taket og lar knoklane vere som dei er. Denne frigjeringa inneber ein avskjed. Det siste rommet har noko dystert og sårbart over seg. Lerretet dekker over dagslyset og gjer rommet mørkt. Ein blir minna på tittelen, og kor brutal førestillinga om den lysande handa faktisk er. Du treng ikkje å vere religiøs for å leve deg inn i frykta for å vere den som gjer noko feil, og ein dag blir ståande i mørket med ei hand som ikkje lyser.

Langs veggane er det festa 97 gipshender som kvar held ein skulptur som skal representere ei bønn.

Foto: Uli Holz

I møte med det ukjente

Det er mange parallellar mellom materiala som er fjerna frå samanhengen og gjenskapte i nye kombinasjonar, og dei erfaringane Umar sjølv har. Når han i dag er ein ung og framgangsrik kunstnar, fortel det om ei evne til å tilpasse seg, finne balanse mellom minne, kunnskap og tradisjonar, og det å knyte nye band og sjå kva ein kan gjere der ein er.

Umar visste tidleg at han var homofil. I Sudan kunne dette fram til 2020 føre til dødsstraff. Dette er grunnen til at han la ut på den lange reisa. Då han offentleg stod fram som homofil i 2014, ville ikkje familien ha meir med han å gjere. Fleire uttalte at han var som død for dei.

Me kan berre ane den blandinga av styrke og frykt som må ligge til grunn når eit menneske forlèt familie og heimland for å kunne vere seg sjølv. Umar fortel at han gjennom kunsten fann att trua på at han var ein god person. Utstillinga handlar om reisa til kunstnaren, ikkje berre mellom land, men frå det å søke aksept frå andre til å akseptere seg sjølv, og framover kjempe for at andre skal få ein lettare veg. Dermed går utstillinga også utover det personlege og får ei ikkje ufarleg politisk slagkraft.

Utstillinga oppmodar oss til bevisstgjering rundt skiljet mellom tru, tradisjon, normer og reglar, og grunnleggande menneskelege behov som det å bli akseptert for den ein er. Kva stiller sterkast om me må velje? Umar lukkast svært godt med å invitere tilskodaren inn i ei verd som er både framand og kjend. Kanskje er det nettopp i møte med det ukjente at det blir klart for oss kva me alle deler?

Mona L.D. Mørk

Mona L.D. Mørk er kunsthistorikar, lektor og musikar.