Kvart einaste vesle hønseegg inneheld alle næringsstoffa du treng bortsett frå C-vitamin. Det har du kanskje høyrt før? Likevel er det ganske fantastisk å tenkje på – og ganske sjølvsagt samstundes, sidan alle levande vesen jo er sette saman av dei same næringsstoffa, og eit egg inneheld alt som skal til for å lage eit nytt levande vesen – ein kylling.

Ser ein slik på det, kan det nesten vere meir utruleg at det kan lagast ein fiks ferdig kylling utan C-vitamin, sidan dette vitaminet er heilt naudsynt for å danne kollagen, bruskvev, beinvev og tannbein.

Uansett: Sjølv om egg inneheld mykje næringsstoff, bør vi ikkje gå over på ein diett av berre egg og appelsinjuice. Det ville truleg gje oss ei nokså ubehageleg fordøying, sidan dei to produkta ikkje inneheld særleg mykje fiber.

Ja, truleg et vi temmeleg passeleg med egg i Noreg. Likevel et vi langt frå nok til å ta unna eggproduksjonen norsk landbruk driv med.

Overproduksjon

I ti heile år har vi hatt overproduksjon av egg i Noreg. No ligg han på kring 3000 tonn i året. Om vi reknar at eit gjennomsnittsegg veg 60 gram, svarar det til 50 millionar egg kvart år som ingen vil ete. Det siste året har 400 tonn egg vorte til grisefôr, og like mykje er selt på billegsal til industrien.

Dette er ikkje berre katastrofalt for ressursrekneskap og sjølvberging. Vi importerer fôrråvarer av høg kvalitet, og så nærmast destruerer vi produkta. Det er også katastrofalt for økonomien til produsentane: Det er nemleg dei som betaler for overproduksjon, gjennom ei omsetningsavgift på 1,50 kroner per kilo. Til samanlikning ligg avrekningsprisen på egg på mellom 6 og 19 kroner per kilo, avhengig av storleik og kvalitet.

Kor lenge går dette bra? Så seint som i juli var produsentorganisasjonen Norsk Fjørfelag (NFL) ute og ynskte seg tiltak – dei ville ha etableringsstopp i næringa fram til produksjonen er i balanse.

No har Omsetningsrådet – Nortura, som er marknadsregulator for egg og kjøt i Noreg – kome med tiltak. Men ikkje nett det NFL ynskte seg. Tvert om har dei funne på noko heilt nytt: Dei vil betale eit utval eggprodusentar for å late vere å produsere egg i tolv månader frå 2023. Tiltaket skal redusere produksjonen med 1500 tonn – altså om lag halvparten av overproduksjonen – og kompensasjonen som skal betalast til produsentar som vel å sitte på gjerdet eitt år, er ein flat sum på 115 kroner per verpehøne.

Tid for eggerøre

Ikkje berre forpliktar produsentane seg til å halde opp med eggproduksjon i tolv månader – dei forpliktar seg òg til å starte opp att med eggproduksjon i om lag same skala som dei slutta med seinast åtte månader etter at dei tolv månadane er omme. I Noreg kan vi ha maksimalt 7500 verpehøner. Maksimal utbetaling til ein produsent kan difor verte drygt 850.000 kroner. Dette skal dekke tapt inntekt og faste utgifter som framleis vil kome i tillegg.

Og kor skal dei kronene kome frå? Jau, frå omsetningsavgifta som dei resterande produsentane framleis betaler. Det er ikkje varsla at den vil gå ned. Det er heller ikkje varsla verken etableringsstopp eller kva som skal gjerast når pauseprodusentane kjem attende i marknaden i 2024. Kva er det som hindrar ein ny overproduksjon då? Er den venta naturlege avgangen så stor? Men kva vert resultatet når ein ikkje hindrar nye produsentar å kome inn?

Kanskje håpar dei at nye produsentar ikkje vil ynskje å etablere seg i ei næring med dårleg økonomi. Det er i så fall ein temmeleg kortsiktig og ikkje minst pessimistisk tankegang.

Det ein derimot kunne tenke seg å gjere noko med, er importen: Kvart år importerer vi kring 700 tonn egg til Noreg. Få av dei vert selde rå i kartong, men mange gøymer seg i majones og andre foredla produkt, og ikkje minst hardkokte eller eggerørte på bagettar og rundstykke til sals i kioskar og kafear.

Forvirra? Eg òg. At eit egg er komplisert på innsida, er éin ting, men systemet for produksjon og omsetnad hadde knappast trunge vere så vanskeleg. Kanskje er det på tide å røre skikkeleg rundt og sjå om produksjon og omsetnad kan styrast betre på ein heilt annan måte – til dømes med kvotetak lik dei ein har i mjølkeproduksjon.

Siri Helle