Ja, hallo, det er Lars Eirik Tjeldflåt.

– Hallo, ja. Mitt namn er Hallgeir Opedal. Hugsar du meg?

– Ja, det gjer eg, då! Eg abonnerer på Dag og Tid, og har no følgt deg både her og der.

– Eg hadde jo deg i musikk på gymnaset.

– Ja, visst hadde du det.

– Og oppførselen min der har eg hatt dårleg samvit for.

– Ja vel?

– Vi var ikkje greie med deg.

– Seier du det? Ja. Sett slikt. Er det derfor du ringer meg? Kva? Vil du kome heim til meg? I Åkra? Ja vel.

Eg har køyrt lenger enn langt, og eg er oppspilt, kjenner eg. Åkra er ein slik avkrok som eg berre har sett frå avstand, hastande i bil langs E134 på veg til eller frå Haugesund. Då kastar eg alltid eg eit blikk over fjorden, og nokre gonger – når uvêrsskyene ligg som eit gråsvart ullteppe over fjord og fjell – har eg sett sola bryte gjennom med slike guddomlege strålestriper og lyse opp Åkra som ein grønglitrande smaragd. For meg har det alltid vore noko gåtefullt over den plassen. Og sidan denne avbaklege fjordgrenda var veglaus fram til 1970, har eg tenkt at ho er uskjemd av tida og moderniteten, at ho er rein og opphavleg.

Men når eg så omsider rundar siste sving, og får sjå dette skaparverket på nært hald, ja, då blir eg skuffa. Det er ei alminneleg vestlandsbygd med keisame 80-tals hus og moderne skule, og så bratt som her er.

Eit hundretal standhaftige menneske held til her, og eitt av dei heiter altså Lars Eirik Tjeldflåt. I 1980 kom han til Odda og var ei eldsjel som brann for Gud og menneske, for kor, konfirmantar, nærradio og barokkmusikk, og slo seg ned blant oss gudlause i industristaden, der eg altså fekk han som musikklærar i 1980.

Etter brua skal eg ta hardt til venstre, har han sagt, og det gjer eg, og ser det grå huset med blå lister. Eg parkerer bilen i det skrå tunet, slår av motoren, opnar døra, og snart høyrer eg ein mann som kjem plystrande om nova, og der er han. Han har fått skjegg sidan sist, og ser mest ut som ein emissær frå 1800-talet, men han kler det skjegget.

– Hei, hei, seier han.

– Hei, seier eg, du kjem plystrande?

– Ja, eg høyrde det var folk i tunet og måtte sjekke kven som var komen til gards.

Vi stiller oss opp der ved bilen og ser ut over bygda.

– Eg har aldri vore her før, seier eg.

Det hadde eg òg sagt i telefonen.

– Nei, slik sett er du i godt selskap, for den store majoriteten har aldri vore her, svarar han.

Det same hadde han sagt i telefonen.

– Fortel kva vi ser.

– Ja, kva ser me? Me ser elva, det er det fyrste. Og ho deler bygda i to, og på den sida me står, ligg Åkra-gardane. På hi sida ligg Vika.

– Eg trudde det skulle vere flatare her?

– Ja, det kan du seie, men det er det ikkje. No kan du trøyste deg med at me har like mange motbakkar som unnabakkar.

– Hehe.

– Nei, du ser tydeleg at det er eit slikt terrasselandskap. Det er ei flate, så opp, ny flate, så opp, ny flate, og slik held det fram. Det er isen og elva som har samarbeidd om dette, og det er mykje grus, stein og finsilt sand i jordsmonnet. Så det er no så, seier han, vender om og går mot huset han fekk sett opp i 1992.

I ei dump bak løa står eit lite bygg frå nyare tid.

– Kva det er? Jo, eg tenkte eg skulle lage til eit gardsmuseum der. Du veit, når ein ikkje har hive noko på 200 år, så hopar det seg opp. Det får bli pensjonistarbeid. Nei, no vil eg ete middag, dei venter på meg inne. Har du ete? Vil du ikkje ha mat? Nei vel. Det er lov å angre seg. Stig på, nei, du behøver ikkje ta av skorne.

Inne i stova, med eit gedigent karnapp med utsyn over fjord, fjell og bygd, kjem kona Signe, og ho er frå Tyssedal, seier ho, og der på golvet står svigerdottera, som er frå Molde, og held i hendene til vesle Mathilde som nettopp har lært å gå. Dei set seg til bords.

Etter middagen, lapskaus med lammekjøt, tar Lars Eirik Tjeldflåt meg med inn på kontoret, og det er eit rom med bøker frå golv til tak, og han plukkar straks ned ei bok frå øvste hylle, og ho står ytst, så ho er lett å finne, og han blar rett opp og les høgt frå den gongen Bjørgvin-bispen Johan Nordahl Brun kom til Åkra, og det er eit langt lesestykke, og innimellom kommenterer han, men så er han ferdig, smekkar boka att og set henne på plassen sin. Vi set oss på kvar vår skeivle kontorstol, og mellom oss er det to skrivebord.

– Som eg sa i telefonen; vi var jo ikkje greie med deg.

– Nei. Hm. Har du sett slikt, seier han.

Han sit halvt vend mot meg, halvt mot vindauget.

– Opplevde du det slik?

– Eg har tenkt litt på det etter at du ringde, men eg har aldri tenkt tilbake og tenkt at det var fælt.

– Nei?

– Nei då. For å begynne med begynninga: Eg kom til Odda sommaren 1980, eg trur det berre var nokre dagar før skulestart, og eg var på veg til ungdomsskulen, der eg skulle ha konfirmantundervisning den hausten. Eg var vel òg hekta på noko musikkundervisning.

– OK?

– Ja, så kom rektoren på gymnaset strenande, og lurte på om eg kunne ta nokre timar musikkundervisning der òg. Han hadde sett opp musikk som valfag, og det var mest så han var nøyen, og at eg måtte ta det, elles gjekk det til dørs, alt saman.

– Han mangla ein lærar?

– Han mangla ein lærar, og det var ikkje lange områdingstida eg hadde, for eg hadde dårleg tid, og han hadde dårleg tid, så det gjekk opp i opp, det der. Så eg sa ja, men fekk vel aldri heilt klarheit i kva det var eg skulle. Om det var nokre planar eller pensum, fekk eg aldri grep om.

– Og du hadde heller ingen plan?

– Nei. Eg kom fersk frå lærarskulen, og dette var fyrste spretten.

Der, inn i klasserommet i kjellaren på gymnaset, kom den unge læraren, som var utrygg, og det vêra vi snapt, han stotra og var oppjaga, og det gjekk snart skeis. Han vil opne øyra våre for den klassiske musikken, og spelte Brandenburg-konsertane av Bach og Skjebnesymfonien av Beethoven, men fomla med platespelaren, mens vi sat tverre med armane i kors, for det vi ville høyre, var rock. Kva som var hensikta med timane, blei aldri klart. Rivningane heldt fram frametter hausten, inn i vinteren og ut våren. Vi bråka og var ufine, og etterkvart gjorde vi nett som vi ville i dei timane. Vi, dei uforskamma ignorantane, spelte listepop og rock og lærte absolutt ingenting.

– Spelte eg Beethoven?

– Ja, eg hugsar då Skjebnesymfonien.

– Ja vel. Eg har elles ein hang til det som blei skapt før 1750. Det var den klassiske musikken eg var tryggast i, og eg hadde oppdaga noko stort, som eg ville dele med dykk. Det var ei artig tid, trass alt.

– Eg trur vi såg på det som ein fritime.

– Ja, det trur eg nok. Og dette var jo i den tida ein framleis kunne tillate seg å ha visse andehol i undervisninga, og det var ikkje så dumt, det, for kvifor skal alt vurderast?

– Vi fekk ikkje karakterar, heldigvis.

– Nei, det var val mellom karakter eller deltatt.

– Vi merka jo fort at du ikkje hadde autoritet.

– Ja, der og då hadde eg nok ikkje det.

– Og vi var respektlause mot deg.

– Jo, jo.

– Du var så ung.

– Ja, eg var relativt ung.

– Og dreiv med konfirmantundervisning og fekk tilnamnet Prestapiggen.

– Å ja? Var eg Prestapiggen? Jo, eg har vel høyrt det. Eg var kortklipt, og eg kom til Odda som kyrkjelydsarbeidar.

– Og så var du timelærar.

– Ja, å vere timelærar er dødens.

– Du hadde eigentleg alle odds mot deg.

– Ja, eg ser det. Men eg har som sagt ingen vonde minnespor etter dei timane. Absolutt ikkje. Det var nok småkaotisk og viltert til tider, og at nokre ikkje var heilt tamme, skreiv eg på kontoen for ungdomleg livskraft. Når det er sagt: Eg burde nok gjort ein del ting annleis og kome dykk litt meir i møte.

– Kva meiner du?

– Når ein er lærar, og noko går skeis, når nokon lagar bråk eller trøbbel eller er uforskamma, så er det alltid ein god grunn til å tenke over kva aksjar ein sjølv har i at det blei slik. Å vere lærar er eit samspel. Eg kom nok inn i ei rolle som var overveldande, og burde nok hatt meir lærarrøynsle før eg blei kasta inn i det.

– Inn til ulvane?

– Ja, og eg hugsar dykk meir som ein flokk enn som enkeltandlet. Og så var det noko med at de vaks opp i ei anna tid og under andre forhold enn meg, og det er eg ikkje så sikker på at eg tok til meg, slik med ein gong.

I år var det ikkje meir enn 10–11 år som skilde oss, men mentalt var det meir, for han kom frå Åkra, der det var indremisjon og vekking og bedehus, og slikt var framandt for oss i Odda.

Då han vaks opp, budde det om lag 300 menneske i Åkra. Småbruket var 30 mål innmark, medrekna «utskjekler og hadlo, ja, slike som står på skrå», som Lars Eirik Tjeldflåt seier, men i reint plogland, om lag 20 mål. Fire kyr, nokre sauer, gris, og hest.

– Og denne jordlappen skulle ein prøve å leve av. Det var litt knage, men eg har aldri lidd noka naud på noko vis. Ikkje det slag.

– Far din dreiv garden?

– Ja, far var bonde, gardbrukar, og mor var husmor. Far var døypt Sjur, men gjekk på skulen til indremisjonen i Norheimsund, og der trefte han Sjurd Røyrvik.

– Kven er det?

– Han var lærar på Framnes og skreiv namnet med d. Då forandra far òg namnet sitt til Sjurd.

– Var de mange sysken?

– Det var berre meg.

– Å?

– Eg er einbødning og utskjemd. Dei var godt opp i åra, begge to, då dei fekk meg. Mor var fødd i 1913 og far i 1898.

– Jøss!

– Ja, han var sju år idet Noreg blei fritt. Og då eg blei fødd, var han 56 år og ho 41. Vaksen alder. Så det var no så.

– Kvifor så seint?

– Ja, kvifor så seint? Det var nok ikkje alltid så lett å sette bu den gongen. Dei var ni sysken på garden her, og far var odelsgut. Men foreldra og småsyskena hans skulle òg ha sitt å leve av, så far reiste ut på arbeid. Han var gardsgut austanfor, i Lier og Sylling, i drammensområdet. Så var han på kvalfangst i Sørishavet med «Suderøy» frå Haugesund. Han var der fem sesongar, sa han, og dette må ha vore på fyrstninga av 30-talet. Så var han til sjøs ei stund, og alt dette gjorde sitt, og så var jo garden baronsbruk...

– Han høyrde til under baroniet i Rosendal?

– Ja, det var leiglendingsjord fram til far kjøpte det ut i 1949. Og viss eg skal ta morssida ... Mor til mor mi vaks opp på andre sida av fjorden og var såkalla uekte fødd. Ho gifta seg med ein gammal enkemann. Han var faktisk fødd i 1848, så på berre to hopp er eg tilbake til februarrevolusjonen i Frankrike.

– Bevare meg vel!

– Eg er ein levande anakronisme, slik sett. Dei fekk 14 barn saman, men mange døydde då dei var svært små. Mor var yngst, og ho var ni år då far hennar døydde i 1922. Ho stelte mor si til endes og kom så over fjorden og blei gift med far i 1953. Og så fekk dei meg i 1954.

– Så du blei hennar fyrste...

– Ja, og siste. Eg tenker av og til på kva som har prega meg. Og då har eg tenkt: Eg har hatt gamle foreldre, som igjen hadde foreldre som gjekk tilbake til midten av 1800-talet. Det tyder at foreldra deira igjen hadde med seg tankegods som fort kan vere frå slutten av 1700-talet. Og jo meir eg hesplar i det, jo meir trur eg at eg har fått haldningar og tankar frå ei anna tid. Som sjølvsagt er blitt slipt gjennom tida. Men eg har ikkje gått fri av det.

– Kva utslag har det fått?

– Ja, utslag og utslag. Eg trur nok at barndommen min kan seiast å ha vore prega av, ja, kva skal eg seie ... Pietistiske strøymingar. Eg er oppvaksen på bedehuset og har høyrt utruleg mange emissærar. Dette var jo notbåtskipparar, bussjåførar, ja, vanlege folk, som hadde talemåtar med folkeleg tilnærming. Dei var spasmakarar og levande til tusen, og somme hadde eit knakande godt språk. Altså, det var ein som stod på talarstolen, og eg hugsar korkje tekst eller noko anna, men han snakka om dei som skulle vere så syndfrie. Han fortalde om ein av desse utan synd, og slo ut med armane og herma: «’Hadde eg klart å ha vindauge på brystet’, sa han, ’så skulle du fått sjå kor rein og syndfri eg er’.» Så tok han ein pause, før han sa: «Ja, det er godt dei har breie slips.»

– Hehe. Et fint bilde. Desse pietistiske strøymingane, korleis prega dei deg?

– Ja, det var dei ytre tinga. Me skulle ikkje ha noko styggesnakk, og eg fekk ei solid innføring i bibelhistoria. Men når ein snakkar om pietisme, kan det fort gi heilt feil assosiasjonar. Pietisme er hengd ut som ein slags styggedom. Eg trur dei fleste me snakkar om, var menneske som arbeidde for føda, dei var slitarar, nøysame, gudfryktige og takksame, ja, dei hadde ei ærefrykt for mat og det som jorda gav. Samtidig var det liv og leven. Under søndagsmiddagane kunne det vere mykje skrallelått i stova, der dei fortalde historier og spøkte. Så dette var ikkje noko tungt og trist.

– Ingen arbeidde på søndagar?

– Ikkje meir enn dei måtte, nei.

– Kva med bordbøn?

– Ja, det var fast. Det kunne vere litt forskjellig, og når me var mange i lag, kunne det vere... Gud signe maten på vårt bord og mette kvar ein fugl... eh... munn på jord. Gud signe oss med faderhand, Gud signe heim og folk og land. Og når me song kunne det vere... I Jesus namn til bords vi går... Oi, no forsvann det. Det kjem straks.

Han ser ut vindauget, mumlar «I Jesus namn...», men kjem ikkje på det.

– Me ventar litt med den. Men det var ein naturleg ting å be for maten.

– Hadde de bøker og radio heime?

– Ja då. Bøker hadde me, ikkje av alle slag, og aviser og radio, sjølv om det var dårlege mottakartilhøve. Om morgonen var det vêrmelding, nyhende, og kvart over åtte var det andakten, og så gjekk eg til skulen.

Dei var fem i klassen hans.

– Eg er blant dei siste som gjekk i det me kan kalla kristendomsskulen, der skulen òg hadde dåpslære. Det prega læreplanen, med bibelsoger og kristen lære. Me lærte ikkje berre Vogts bibelhistorie, men også Luthers katekisme, med forklaringar. Så eg er nok prega av den biten der.

Volrath Vogt var ein dansk-norsk teolog, og hans bibelhistorie, som kom ut i 1848, var lærebok i kristendom heilt fram til midten av 1960-talet.

– Var det nokre lærarar som gjorde inntrykk?

– Ja, det var ein lærar, Tor Djuve. Han var utdanna på 20-talet på seminaret på Stord og var opptatt av ættesogene og norskdom, og det har nok vore med på å prege interessene mine. Han var klokkar, kyrkjesongar og søndagskulehaldar, og når nokon døydde, var han kjøkemeister. Då fekk me fri ein halv dag. Me var fri for skuleplanar og ytre påverknadar, slik sett, og kunne styre oss litt sjølve. Kona hans var òg lærar, men ho slutta då engelsken kom inn. Og så hadde me desse vikarane, gymnasiastane, og det var ein spennande ting.

Etter sju år på folkeskulen, flytta han frå Åkra og gjekk framhaldskulen på Valen.

– Der budde eg hos ein onkel, så det var nett som heime, det. Så var eg to år på realskulen i Øystese i Hardanger, og det var jo lenger heimanfrå. Og så fekk eg eit halvår på Framnes i Norheimsund, men rett over jula 1972 fekk far hjarteinfarkt, så eg måtte heim for å hjelpe mor. Så då var eg heime eit halvår, før eg begynte på gymnaset i Odda.

– Gjekk du på gymnas i Odda?!

– Ja, eg søkte meg eigentleg til Øystese, men måtte til Odda. Det hadde med geografi og skulekrinsar å gjere. Eg var skeptisk til det, og hadde nok ei skeiv førestilling om Odda. Eg var blitt fortald at det var dåtidas ville vesten. Det var nokre bilete av kor forferdeleg det var. Eit hardt miljø.

– Med alkohol og fest og gudløyse.

– Ja, sikkert. Men dei vrangførestillingane eg hadde, forsvann fort. Eg trivest godt både då eg gjekk gymnaset, og då eg kom tilbake i 1980.

For etter eitt år i militærteneste, eitt år på Menighetsfakultetet og tre år på lærarskulen i Bergen, kom han tilbake. Han var konfirmantleiar, organist, timelærar på gymnas og ungdomskule, og så var han redaktør i Radio Folgefonn.

– Du fekk kritikk for at det blei for mange andaktar?

– Ja, eg hugsar det.

– Og så fann du kjærleiken?

– Jo, me kjende kvarandre frå gymnasdagane, så sånn blei no det. Og etter ni år i Odda flytta me til Åkra.

Dette var i 1989, og i 25 år var han lærar på skulen her. Så blei ungdomsskulen lagd ned, og dei tre siste åra har han dagpendla over fjellet til ungdomsskulen på Husnes. Ein dryg time kvar veg på smale vegar. Til sommaren skal han pensjonere seg.

– Eg har no vore lærar i 40 år, og eg trur ikkje eg skal angre på det.

– Nei, det har vel ikkje noko for seg?

– Nei, det har ingenting for seg, men av og til lurer ein på... Ja, det er jo eit yrke som er kjekt, utfordrande og litt skummelt. For det fyrste er det knakande greitt, for ein har å gjere med folk som er grueleg ærlege. Du får alltid grei tilbakemelding. Og for det andre er det litt apotek, elevar held ein frisk og oppegåande.

– Men?

– Men dette året har eg begynt på min femte læreplan, og eg ser jo at det er ein del ting som kjem tilbake, og som no blir kalla noko anna. Same shit, new wrapping. Og det å vere lærar kan vere ei dristig sak. I løpet av eit liv er det lett å gjere nokre... Altså, feiltrinn kan alle gjere, det er ikkje det, men som lærar kan ein gjere ting som ein ikkje får gjort godt igjen.

– Som?

– Det er kanskje det eg tenker mest på i tunge stunder. At ein kom til eit punkt der eit eller anna skar seg, og så skjer det noko som gjer at ein ikkje møtest igjen. Folk døyr, til dømes, og ein får ikkje rette det opp att. Det er noko som eg er audmjuk for. Eg vil ikkje vere konkret, men det er nokre møte eg gjerne skulle sett blei annleis. Når ein er i ei lærarrolle, har ein eit ansvar. Det treng ikkje vere noko djuptgåande eller alvorlege ting, men det var stunder der eg aldri nådde å gjere det eg ynskte, eller eg nytta ikkje høvet, eller eg greip ikkje fatt i det. Det er spørsmål som eg kvernar på. Eg skulle gjerne vore annleis for nokon, der og då.

– Du er blank i auga no?

– Ja, ja, eg blir litt emosjonell. Det er ikkje mange slike saker, men eg trur dei fleste lærarar har vore borti slikt. Der dei ikkje strakk til når det gjaldt.

– Ser du for deg andlet no?

– Ja, nokre ser eg.

– Der du kunne utgjort ein forskjell?

– Kanskje. Eg veit ikkje, men eg ser ikkje bort frå det.

Saman med Signe har han to barn. Gerd Margrete, som er politisk kommentator i Bergens Tidende, og Sjurd, som er utdanna ingeniør og arbeider som servicemekanikar i ABB.

– Korleis har du det med Vårherre no?

– Rimeleg bra, trur eg. Nei, det var flåsete sagt. Eg vil nok seie at eg høyrer til. Eg har nok kanskje blitt rundare. Ungdomleg stivbeintheit trur eg nok at eg hadde ei stund, men eg er blitt slipt av livet. Det er rart med det. Men forankringa har eg.

– Hugsar du bordverset?

– Skal me sjå. «I Jesu navn går vi til bords...» Eh... Å, det var då svært. «I Jesu navn går vi til bords... Og spiser, drikker på ditt ord. Deg, Gud til ære, oss til gavn, så får vi mat i Jesu navn.» Der har me det!

Framhald neste veke. Då skal vi møte
historielæraren som blei aksjemillionær.