ORDBOK

Av ARVID BRYNE

arvid.bryne@gmail.com

Det einaste Kunnskapsforlaget hadde å gjere for å få den store boka ferdig, var å lage omslag og tinge tid og stad for trykking. Dei trong ikkje sjekka kvaliteten på verket hans, Stor norsk-polsk ordbok. For forfattar Ole Michael Selberg er rekna som den kanskje fremste kjennaren av polsk språk, samfunn og litteratur her i landet. I eit halvt hundreår har han undervist i polsk på Universitetet i Oslo.

Samstundes har han omsett fleire polske verk til både nynorsk og bokmål. I 1983 fekk han Bastianprisen for omsetninga av skodespelet Kvitt ekteskap av Tadeusz Rózewicz. Selberg har òg omsett dei fleste verk av den prisvinnande journalisten og forfattaren Ryszard Kapuscinski til norsk.

Stort arbeid

I ein samtale med Dag og Tid medgjev han at det har vore både eit stort og tidvis tungt arbeid å få ordboka ferdig.

– Eg reknar med at eg makta å produsere 150 sider til ordboka på eit år. Slik har det teke minimum ti–tolv årsverk å skrive dei 1503 boksidene som utgjer verket. I tillegg kjem koding og utarbeiding for setting med programmeringsspråket TeX. No har eg ikkje vore ganske åleine. Etter nokre år kom Adela Skrentni-Olsen til som korrekturlesar, og i 2008 Gunnar Arneson som artikkelforfattar.

Koding har eg vore åleine om. Kodinga skildrar i hovudsak ein logisk struktur, med artiklar, hovudfelt og underfelt. Avhengig av dei definisjonane som vert knytte til dei einskilde felta, kan kodinga realiserast typografisk på ulikt vis. Ein kan velja om teksten skal vera på to eller tre spaltar, om oppslagsordet skal vera ut- eller innrykte, om det skal vera kursiv eller halvfeit kursiv i dei norske eksempla osb.

Data gjer jobben

Dei koda datafilene er reine tekstfiler. Når dei skal gjerast om til sats, må dei prosesserast av TeX. Det skjer ved at programmet først les inn ei eller fleire definisjonsfiler, som gjer det klart for programmet korleis ordboka skal setjast.

– Dette høyrest sikkert komplisert ut, men utan dette programmeringsspråket hadde det ikkje vore mogleg for ein mann å ferdigstille ei bok som dette, seier Selberg.

I alt reknar han med at han har arbeidd med ordboka i vel 20 år.

– Kimen til ordboka vart lagd i andre halvparten av 1980-åra. Då vart eg beden om å vera norsk konsulent for ei planlagd norsk-polsk innvandrarordbok med rundt 16.000 oppslagsord. Prosjektet fekk støtte frå Utanriksdepartementet, men vart diverre aldri fullført. Men engasjementet var planta i meg, og i midten av 1990-talet greip tanken meg om ei langt større ordbok, meint for både norske og polske brukarar etter mønster frå Valerij Berkovs idear om leksikografi som verkar i båe retningar: Eg ville lage ei ordbok meint for både norske og polske brukarar.

Gunnar Arneson som har samarbeidd med Selberg i snart ti år, seier han ikkje trur det finst noko anna menneske som ville vore i stand til å føre eit slikt prosjekt som ordboka i hamn omtrent åleine.

Russiskkurs

På eit vis byrja det med forsvarets russiskkurs. Den unge soldaten vart plassert på rom saman med Per Egil Hegge. På grunn av alderen vart han romsjef, slik at han på inspeksjonen kvar morgon måtte melda frå om stoda. Stort sett gjekk det bra, medgjev han med ein liten lått.

Sidan vart det studiar, først latin bifag, som sidan har vore til glede og nytte. Han tok russisk mellomfag i 1962 og tenkte på å halde fram med tysk, men så såg han utlyst eit stipend for å studere polsk i Warszawa, og slik vart det. Sidan vart det undervisning i to år ved universitetet i Poznan før han i 1969 vart tilsett som lektor ved Slavisk-baltisk institutt ved Universitetet i Oslo, der han har vore i alle år sidan.

Som ein av dei få polsk-talande nordmenn, har han i mange høve vore nytta av norske politikarar på vitjing i Polen.

– Nei, så er Noreg heller ikkje store landet, repliserte Bratteli.

Eit stykke om gangen

Ole Michael Selberg har eit arbeidsrom med hyller fulle av ordbøker, dei fleste norske. Han seier om dei – Ivar Aasen inkludert – at dei var meir opptatt av skrivemåte og bøyingsformer enn av kva ordet tydde. I denne nye ordboka er tyding av orda viktig – det gjeld ikkje minst dei mange dialektorda som han har med.

Den norsk-polske ordboka har vel 70.000 oppslagsord med fyldig dekning av tyding og bruk. Ho har med både moderat bokmål og riksmål, utan å freista ha med noka full dekning av desse to rettskrivingsformene. Radikale bokmålsformer er ikkje med, heller ikkje meir sjeldne riksmålsformer.

– Kva må ein ordboksredaktør ha meir av enn noko anna?

– Tolmod. Men eg har lagt arbeidet opp slik at eg gjer meg ferdig med mange ting etter kvart. Då vert det lettare

– Du har både ein far og ein son som er professorar i matematikk. Trur du mattegenane har spela ei rolle i arbeidet ditt?

– Det kan vel ikkje utelukkast.