Den russiske invasjonen i Ukraina har endra mykje i Europa på kort tid. Det utarbeidde og etablerte tryggingssystemet, bygt opp gjennom mange tiår, vaklar. Europa er blitt farlegare.

Endringane slår ut på mange område. Gass er viktig på den europeiske energimarknaden. Når gasstilførsla blir usikker, blir energi dyrare. Hos oss stig straumprisane.

Energien er drivkrafta i moderne samfunn. Uro i energimarknaden slår mellom anna ut på matprisane. Verre enn det: Media skriv om ein komande kornmangel. Det blir diskutert om vi av omsyn til mattryggleiken må opne dei stengde kornsiloane våre, som no er blitt til så mykje anna, som studentheimar og kunstgalleri. Eit alvor bankar på døra.

Moderne jordbruk er avhengig av kunstgjødsel, om det skal produserast mat nok til ei veksande folkemengd.

Dagens kunstgjødselindustri kviler på fossile energikjelder som olje og gass. Og no har storpolitikken gjort gasstilførsla usikker. Dermed har prisane for kunstgjødsel skote oppover, til liks med energiprisane.

Norske bønder melder at dei ikkje vågar å så kornåkrane fordi dei komande kunstgjødselprisane gjer det uråd å få lønsemd i korndyrkinga. Staten rykker straks ut og lovar støtte for å få korndyrkinga i gang.

Store kornprodusentar som Ukraina og Russland er i krig, med usikre utsikter for den store korneksporten som brukar å kome frå dei kantane. Det invaderte Ukraina er den største korneksportøren i verda.

Krigen i Ukraina kan ha utløyst ei internasjonal matkrise, i tillegg til matkrisa som alt fanst for folk i fattige land, og han kan kome til å prege norske matbord i åra som kjem.

Det har hendt før. I 1856 tok Krimkrigen slutt, ein krig som stengde trafikken frå Svartehavet. Ved freden vart sjøvegen opna, og korn frå den rike svartjorda ved Svartehavet fløymde inn over den europeiske marknaden, også den norske.

Nordmenn åt mykje korn, bygg og havre, til flatbrød, graut, suppe og velling, og den norske korndyrkinga vart fortrengd av billeg importert korn frå svartehavsområdet og den amerikanske Midtvesten. Der hadde den nye jernbanen opna vegane til marknaden for præriekornet.

Norske bønder måtte snu seg rundt og finne andre produkt dei kunne levere. Og Noreg vart eit husdyrjordbruksland. Ferasar vart utvikla, husdyrhaldet kom i endring, fôringa vart betre, og meieria var på veg inn i norske bygder. Gras til husdyrfôr erstatta korndyrkinga.

Dette ser vi tydeleg om vi ser på norske landsbygder. Graslagringa har prega byggekulturen. Store, ruvande bygningar, gjerne raudmåla, fortel om ei tid då det tørka høyet var grunnlaget for gardsdrifta. Så kom siloane der graset kunne lagrast ferskt.

Medan forfedrane våre metta seg med graut og flatbrød bygd på heimedyrka korn, kan vi meske oss med frukost med egg som er produserte av høner som får importert korn, med rikeleg med godt brød laga av anna importert korn, og med rikeleg med mjølk, ost, smør og kjøt produsert av husdyr som får så mykje gras dei orkar å ete, med påfyll av kraftfôr frå verdsmarknaden.

Det var storpolitikken som opna landet og jordbruket vårt for rikeleg med import av mat for over 150 år sidan. Mykje av maten kom frå slettene ved Svartehavet, frå Ukraina. Storpolitikken omforma norsk jordbruk og norske bygder.

Kva vi i framtida skal ha på matbordet vårt, veit ingen. Men mykje tyder på at Ukraina kjem til å spele ei rolle også denne gongen.

Andreas Skartveit