Historie

Kjartan Myklebust

Eg las med interesse «Ei mørkare joleforteljing» (Håvard Rem, 22.12.23) med bakgrunn i dei to skrivarane, evangelisten og legen Lukas og den offisielle historikaren Josefus, opphaveleg jøde.

Det ikkje spesielt tillitvekkande er at jøden Josefus gjekk romarane sitt ærend og skreiv den einerådande sigerskrøniken til «det einaste verdsriket» på den tida. Når Lukas skriv at dette var første gongen dei «tok manntal over heile verda», fortel det noko om kor eineveldig samtida og romarane rekna seg. I det minste veit vi no at atskillege rike fanst utanfor den romerske andedammen, dvs. strendene rundt Middelhavet.

På eit punkt rivnar soga til Josefus for meg. Vi veit at jødane sitt Høge råd, Sanhedrin, meinte å representere jødane, religiøst og politisk, ikkje minst overfor dei hata okkupantane. Dei måtte ta stilling til fire religiøst-politiske retningar i Jesu samtid (Herodes var vengeklipt). Av desse er tre fredelege, men den fjerde er krigersk, seier Håvard – og Josefus – og det er altså Jesu følgje og tafatte læresveinar! Då blir det vel for sportens skuld at Håvard vil fylgje dette resonnementet: Først to galilearar rundt Jesu fødsel, Josef (Jesu stefar) og Judas, dernest to sprikande historieutgåver om galilearen Jesus rundt hans rettargang, og så meir spesifikt om dei fire retningane, alle galilearar – og dermed «krigerske».

Men dette gjekk ikkje føre seg i «ein avkrok» (ref. Paulus for kong Agrippa). Er det uomtvisteleg at det evangelistane skriv om Jesu dramatiske rettargang, av Josefus vart forstått som eit krigersk opprør? Eg har verken lese eller høyrt anna enn at Jesus ser for seg det som sidan skulle hende, fordi dei ikkje «…på denne dagen skjøna, (...) kva som tener til fred!» (Luk 19,42) Josefus ser dette i retrospekt og konstaterer fakta, altså at Jerusalem og tempelet vart øydelagt i 70 e.Kr.

Håvard vil vi skal lese Lukas som «ei subkulturell motbok» som ville «bringa ein alternativ versjon av kva som førte til krigen». Meiner Håvard at Lukas fortel ei soge som leidde til krig? Han refererer også Josefus: «Tre av dei er fredelege, skriv han, men éi er krigersk. Leidd av ein galilear, byrja ho opprøra som enda med krig.» Var det Jesu flokk som for Josefus vart til ei opprørs- og krigarrørsle?

Lukas var ingen kven som helst. Hans galilears bodskap handla om alt anna enn opprør og politisk maktovertaking. Men the establishment kjende seg trakka på liktåa av ein stillfarande, tidvis populær folketalar som gjorde vel og forkynte fred. Kva som fekk jøden Josefus til å gå over til fienden og skrive ein alternativ krønike, er truleg uinteressant her. Men at han sveik, og at han skreiv med dei føringar og «sanningar» som løna hans kravde, må vi kunne ta for gitt.

Dei første to galilearane til Håvard Rem, Judas og Josef (Jesu stefar), hadde nok mildt sagt ulik innstilling til denne første manntalsinnskrivinga. Josefus og Lukas hadde også vidt ulike oppfatningar av mannen frå Nasaret. Eg har sett eit spørjeteikn i parentes i Håvard sin sluttsats. Eg er ikkje trygg på at den er heilt truverdig: «Den glade fredsbodskapen som opna Lukas, har mot slutten av boka vorte ein bodskap som ikkje vart forstått og fylgd. Lukas legg utsegna til 30-talet(?), men ho liknar skildringa Josefus gjev av Jerusalems øydelegging 40 år seinare. Hjå Josefus kjem krigen av at jødane høyrde på galilearen. Hjå Lukas kjem krigen av at jødane ikkje høyrde på galilearen.»