Laurdag 1. april døydde den russiske forfattaren Jevgenij Jevtusjenko, nær 85 år gamal. Det var eit omskifteleg og dramatisk liv som tok slutt. Guten frå ein avkrok i Sibir med det naturlege namnet Zima (Vinter) tok farvel med verda i oljebyen Tulsa i Oklahoma. Tulsa har brukt oljepengane på meir kultur enn oljebaronar i USA har fått ry for i kapitalistkritisk historieskriving. Jevtusjenko var knytt til universitetet der i mange år.

Grava si fekk han i Peredelkino utanfor Moskva. Der budde han ikkje langt frå huset til Boris Pasternak. Minnehøgtida før påske var i Forfattarhuset i Moskva, eit par–tre kvartal frå den norske ambassaden.

Mest kjend vart han for dei to politiske dikta «Babij Jar» og «Stalins arvingar», som han skreiv før han hadde fylt 30 år, i ei tid då avstaliniseringa gjekk for fullt. Dikta vart trykte i Pravda, hovudorganet til det sovjetiske kommunistpartiet. Heime var han like populær som Beatles var i Storbritannia, og saman med andre stjernepoetar kunne han fylla både konsertsalar og idrottsstadion.

«Stalins arvingar» er eit dystert dikt om Stalin, som måtte ut or mausoleet på Den raude plassen i Moskva hausten 1961: «Så bar vi Stalin ut or mausoleet / Men korleis ber vi Stalin ut or arvingane hans?»

Frå mausoleet, der Stalin framleis luskar, går det enno (i 1962) «ein kabel til Enver Hoxha».

Mange av dei meir bastante kommunistane hadde ergra seg året før, da Pravda trykte diktet «Babij Jar», med den sterke opningslina «Ved Babij Jar står ingen minnesteinar». Der tok han for seg eit anna tabuemne, antisemittismen i Sovjetunionen. Den knytte han til ei dalkløft ved Kiev, der ukrainske jødar vart skotne i titusenvis av tyskarane på seinsommaren i 1941. Jevtusjenko, som hadde tysk bakgrunn, solidariserte seg med lidinga og forfylginga jødane hadde vorte utsette for gjennom historia.

Slik tonar «Babij Jar» ut:

«Det er ikkje ein drope jødisk blod i mitt.

Men sta nærer eg

Eit stendig hat til alle antisemittar

Lik ein jøde,

Og slik er eg ein verkeleg russar!»

Dmitrij Sjostakovitsj brukte diktet i den trettande symfonien sin i det siste tiåret han levde.

Jevtusjenko skreiv òg eit minnedikt over det sovjetiske flagget med hamaren og sigden, da det vart teke ned frå masta over Kreml 25. desember 1991. Mor hans heitte Jevtusjenko, og ho verna guten mot det tyske etternamnet til faren, Aleksandr Gagnus. Ho skrønte av han eit år for å få han med seg til Moskva etter krigen – etter ein så pass skral skuleinnsats at det var greiast å flytta frå Sibir. Han gjekk på forfattarskule og vart ei blanding av lyrikar og rockestjerne.

I Noreg var han fleire gonger. I 1995, da den siste romanen hans, Døy ikkje før døden, kom på norsk, var han gjest på ei bokmesse i Oslo. Eg var tolk og las det mindre kjende diktet «Solveigs song» i amatøromsetjing. Framføringa vann seg monaleg, både i stemmebruk og rytme, da han sjølv las originalen.

Vi hadde han heime til frukost; enkelt når berre verten kan by på ferskt, heimebakt grovbrød. Diktaren skulle til å gå da han oppdaga at eg hadde tre flasker plommebrennevin. Han insisterte straks på eit komparativt slivovitsjseminar. Den kroatiske var best, sa han, den hadde «slik ein var dåm av heimebrent». Det vart ein tung ettermiddag.

I 2001 var han med på eit seminar i Tromsø. Eg måtte tolka oldebarnet til Leo Tolstoj, som fortalde om oldefaren og tsjetsjenarane. Verre vart det da eg mot éi røyst vart kåra til tolk for ein spansktalande deltakar òg. Men Jevtusjenko hadde vore mange gonger på Cuba, og han sufflerte med sonor bassrøyst når motbakkane vart for bratte.

Det hadde han stor moro av.

Etter Babij Jar og Stalin vart det i meste laget da han som 30-åring ga ut memoarane sine, I utide, i 1963. Men han skreiv så pass mykje frå Cuba, både dikt og reportasjar, at han skaffa seg ny politisk grunnkapital.

Per Egil Hegge