Roman

Eskil Skjeldal:

Bjørnebærstien

Cappelen Damm

Den tredje romanen til Eskil Skjeldal opnar med ei brutal og skakande skildring av fars vald mot mor. Storebror Johannes prøver etter beste evne å gjera den elleve år yngre veslebroren trygg og roleg mens det heile står på.

Dei to gutane vaknar dagen etter og snik seg rundt i huset for ikkje å vekke faren. Den fire år gamle Magnus manglar språk, men storebroren les veslebroren med falkeblikk. Alle detaljar og små nyansar blir lagt merke til.

Det kan kjennast som om det er i meste laget, men dei er viktige: Eitt feilsteg og faren vil komma til å vakne før gutane er ute av huset. Magnus skal i barnehagen, Johannes på skulen. Johannes er både mor og far for den vesle guten. I tillegg prøver han å halde alle offentlege instansar på avstand. Ingenting skal få true status quo.

Bjørnebærstien teiknar eit bilde av korleis det var å veksa opp på Rykkinn på slutten av 1980-talet og viser lesaren kor jævlig det kan gå utan at nærmast nokon bryr seg.

Forteljar og tid

Nåtida i boka blir fortald i presens, frå synsvinkelen til ein 15-åring. Når ein les ei bok som blir fortald i presens, forventar ein at forteljaren skal vera i augeblikket. I Bjørnebærstien forventar eg altså å lesa med stemma til ein 15-åring i hovudet. Men språket i boka er vakse. Ein 15-åring ville neppe brukt ord som «erindre» eller «stillstand».

«Skjeldal viser lesaren kor jævlig det kan gå utan at nærmast nokon bryr seg.»

Forteljarposisjonen gjer at lengre og detaljerte tilbakeblikk i preteritum blir vanskelege å lesa. For eksempel møter Johannes bestekompisen Karl i 1. klasse på barneskulen. 15 år gamle Johannes hugsar litt for godt detaljar frå den dagen. I tillegg samtaler gutane på ein lite truverdig måte. Det toppar seg med at forteljaren skiftar tid midt i tilbakeblikket: «Jeg prøvde å gå solid, som om jeg visste hva jeg drev med, men halvveis over plassen ble jeg usikker og sakket tempoet. I sidesynet ser jeg en voksen mann som beveger seg mot der gutten står. Jeg stanser for å se om han tilhører gutten, men mannen svinger av inn mot mengden av barn.»

Det er det som er så merkeleg og litt artig med tid og forteljarposisjon: Hadde boka vore skriven i preteritum heile vegen, frå prespektivet til ein vaksen Johannes, ville eg godteke detaljrikdommen i mykje større grad.

Det overflødige

Det er umogleg å sjå sin eigen tekst utanfrå. Det er i stor grad derfor vi har redaktørar og språkvaskarar. Dei skal hjelpe til med å sjå kva som er nødvendig, og kva som er unødvendig informasjon. «Jeg har ingen visjoner knyttet til fremtiden på Rykkinn. De mindre heldige sidene kjenner jeg på kroppen hver dag, med to ubrukelige foreldre som går på trygd.» Desse to setningane er overflødige, og eg opplever dei som rusk i maskineriet.

I tillegg blir eg ofte fortald kva Johannes føler, som om forfattaren har skrive ei slags overskrift eller notat til seg sjølv: «Hugs at det er dette Johannes føler.» Og så har han skrive ut det han har tenkt. For eksempel når Johannes går ut i skogen for å plukke blåbær til Magnus. «Sannheten er at jeg ikke bare stikker til skogs for at Magnus skal få blåbær. Jeg drar også for å få fred.» Den siste setninga er unødvendig å seia, for det kan alle forstå. Johannes treng å få fred.

Eg trudde det skulle kjennast som ein lette å lesa det som handlar om noko anna enn heimemiljøet, for eksempel når Karl og Johannes er ute for å laga kvalm. Men dessverre gjer språket ofte at flyten i lesinga stoppar opp.

Gripande

Når det gjeld dei kapitla som er frå heimemiljøet, derimot, kjennest det som om eg sit der inne på kjøkkenet, eller i soverommet saman med gutane, eg prøver å gjera meg så usynleg eg kan for ikkje å vekke faren, eller «det jævla kukktrynet», slik han blir skildra ved eitt høve i boka: «Jeg går forbi de to, ser pappa sitte i sofaen i den slitte treningsdressen. Det jævla kukktrynet kikker ikke på meg, vil vel ikke møte blikket mitt.»

Eskil Skjeldal er ikkje redd for å gå dit det gjer aller mest vondt. Om ein greier å sjå forbi den problematiske forteljarposisjonen og den overtydelege informasjonen, er det lett å bli gripen av Bjørnebærstien.

Helene Guåker

Helene Guåker er forfattar.