Roman

Mazdak Shafieian:

Skinnende døde

Gyldendal

Forteljinga om den einskilde kjem sjeldan til syne på yta. Det veit kvar og ein om seg sjølv, men ein gløymer det fort når det gjeld andre. Ei av oppgåvene til litteraturen er å levera bidrag til protokollen over opplevinga av å vera eit menneske. I vår fredelege del av verda har slike bidrag sjeldan samanheng med store verdshendingar, men mellom oss finst det folk med ekstreme røynsler, og ein av dei er forfattaren Mazdak Shafieian frå Iran. Han har budd lenge i Noreg og skriv framifrå på norsk, men i den nye boka hans er det røynslene frå barndommen i Iran, under krigen mellom Iran og Irak, som er temaet.

Dei første sju åra forfattaren levde, rasa denne krigen, der det mellom anna vart nytta kjemiske våpen, og der borna fekk instruksjon om korleis dei skulle forstå kva for gass som vart nytta. Familien til vesle Mazdak levde då i byen Khorramabad, men dei var stadig på flukt på grunn av krigshandlingane.

Nedgangstid

Dette var like etter den islamistiske revolusjonen i landet, og foreldra til Mazdak, visstnok båe lærarar, vart rekna som opposisjonelle. Dei fekk ikkje lenger arbeid, og såleis vart desse åra ei samanhengande nedgangstid som vert skildra frå barnets perspektiv i teksten.

Her kjem det fram detaljar som ein knapt kunne ha fantasert seg til, til dømes at dei pårørande til påståtte opposisjonelle som vart avretta ved skyting i fengselet, måtte betala for ammunisjonen som vart nytta av bødlane. Eller at fly sleppte bomber som laga sjokkbølgjer for å knusa glasruter før ein bomba med kjemiske våpen, slik at gassen skulle trengja inn i husa. Det er med andre ord stadig nye kandidatar til verdsmeisterskapen i djevelskap.

Men mellom gassbyer og stålregn skin stundom sola, ungane spelar fotball og finn på små fantestykke, eller dei får eitkvart godt å eta og gåver frå ei endeløyse av onklar og tanter som ikkje alltid er onklar eller tanter.

Sjølv i leiken, der borna har det moro, er det skremmande element som syner kva slags oppleving dei har av verda. Til dømes tek dei litt sement frå ein byggjeplass, og byggjer, med betong og legoklossar, ein heil liten leikeby som dei deretter bombar med stein.

Autentisitet

Boka gjer stundom eit sprang frå krigen på åttitalet og landar i Noreg i våre dagar, der forfattaren ikkje gjer nokon freistnad på å tona ned det sjølvbiografiske, men vender seg nokså direkte til lesaren. Det gjer inntrykket av autentisitet endå sterkare, og kontrasten mellom dei to delane av livet til forfattaren meir slåande.

Grepet verkar naudsynt og viktig av di ein elles ser opplevingane av krig og flukt og trugsmål frå alle kantar, i ein kultur som tykkjest eksotisk, som ei statisk stode i ein annan dimensjon, nær sagt i ein fiksjon, eller ein vond draum om eitkvart fjernt og uverkeleg.

Hendingane i Iran den siste tida gjer boka endå meir aktuell, av di teksten gjer det mogleg å sjå mange sider ved iransk kultur frå innsida, frå ein, altså den vesle guten, som opplever det eksisterande som sjølvsagt.

Dette er ein velskriven sjølvbiografisk roman som skil seg ut i den norske bokheimen, ikkje berre ved innhaldet, men også ved eit uhandgripeleg element, eitkvart godt, lyst og mjukt i teksten, sjølv når det som vert skrive, er vondt, mørkt og hardt. Det er ein påverknad frå noko anna enn vesterlandsk kultur i dette, og det kler boka svært godt.

Odd W. Surén

Odd W. Surén er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.