Herming er ein innfløkt aktivitet med tvilsamt ry. Visst kan me herma på mildt og udramatisk vis, til dømes når me umedvite tek etter foreldra våre. Men om me dreg inn hermeteikna, fløkjer det seg til. Hermeteikna er gode å ha når me vil merkja ut eit sitat på ein ryddig og fin måte, men me kan òg bruka dei til å målbera mistru eller beint fram spotta nokon – sa «eksperten» og skreiv vidare på «artikkelen» sin. Elles veit me at det som regel er greitt å herma nokon (sitera dei), men ugreitt å herma etter dei. Ja, då er det vel sant at herming er innfløkt? Det er so sant som eg står her, sa guten; han sat og laug.

Hermesteva skal me koma attende til. Fyrst må me gjera oss betre kjende med herma, men det er lettare sagt enn gjort, for det einaste me veit for visst om opphavet til dette ordet, er at det er uvisst. Ein teori er at herma høyrer i hop med substantivet harm, som har grunntydinga ‘sorg, smerte’. Herma kan då ha endra tyding frå ‘skada med ord’ til ‘krenkja, spotta med å apa etter’ til ‘apa etter, etterlikna’. Me kan i alle fall slå fast at ljodhermande ord etterliknar – ikkje spottar – ein ljod.

Dei som har evne og hug til å herma, kan smykka seg med namn som hermar, hermegast, hermefugl, hermegås og hermekråke. Slike kråker finn me i norrønt òg. I Soga om Gisle Sursson står det at Gisle er «in mesta hermikráka» (ei hermekråke so stor som nokon). Retteleg spottande og skjemtande herming kan me kalla skalkeherming, av substantivet skalk (norr. skalkr ‘tenar; slyngel, prettemakar’).

So har me hermestevet. Det opnar med ei utsegn (ofte eit kjent munnhell) som vert kopla til ein talar, so kjem ei skildring av situasjonen utsegna vart ytra i. Sistelekken plar bryta sterkt med det som er forventa og sømeleg, og der ligg den komiske verknaden. «Jammen sa eg smør, sa kjerringa; ho gjorde i kinna.» «Då vart det stilt, sa mannen; han baud kjerringa fram på auksjon.» Aasen skreiv at hermesteva «kunne da ofte være morsomme nok, men have forøvrigt kun lidet Værd». Ja, livsvisdom er det kanskje smått med i desse steva. Men ein lått gjer òg godt. Og stundom vert det mestsom ei framhaldssoge: «Betre rauvlaus enn rådlaus, sa kjerringa; ho turka av bordet med katta.» «Forandring frydar, sa katta; ho turka av bordet med kjerringa.»

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.

E-post: kristin.fridtun@gmail.com