Medan eg skriv dette, har sauebøndene i bygda mi travle dagar: Gamle gardar vert gått over, nye gjerde sette opp, kikkertar pussa, sambandsradioar lada, gjestesenger reidde opp, betasupper kokte og platekaker baka. I løpet av helga skal nemleg eit par tusen sauer og lam finnast i Holmedalsfjella og hentast heim – til eit kort opphald på garden før det ber rett på slakteriet for mange av dei.

Veka etter sanking går fyrste sending av lam til Norturas slakteri i Førde. Der er dei vel førebudde, vil eg tru: I løpet av eit år slaktar dei kring 110.000 sauer og lam, ifylgje statistikk frå Animalia. Om vi ser for oss at brorparten av det – lat oss seie 90 prosent – skjer i løpet av tre haustmånader, vert det 1100 slakt om dagen. Det svarar til 45 slakt i timen om dei har døgndrift.

Då seier det seg sjølv at slaktelinja må vere effektiv. Avliving, flåing og utvomming må gå som det skal. Men her er det òg ein annan ting som må skje: Slaktet må klassifiserast, slik at bonden får rett pris for vara ho leverer. Dette vert kalla kvalitetskontroll. Men er det eigentleg det det er?

Frå E til P

Slakt vert klassifiserte etter to målestokkar: Den eine er for feitt, og her er målet er å hamne midt på treet – både for mykje og for lite feitt på skrotten gjev trekk i utbetalinga. Den andre er for kjøtfylde – og her er det mest mogleg som gjev best utbetaling.

Kjøtfylden vert bestemt etter ein internasjonal EUROP-skala med pluss og minus. E+ er mest kjøtfylde og gjev best utbetaling, så går det nedover til U, R, O og til P-, som er minst kjøtfylde og gjev dårlegast utbetaling. Skilnaden er stor: Kiloprisen for eit slakt vurdert til P- kan vere under det halve av kiloprisen på eit E+-slakt.

Fram til i år har kjøtfylden vorte målt visuelt av ein kjøtklassifisør. Det finst kring 100 sertifiserte klassifisørar i Noreg som er trena i å vurdere slakt etter kroppsformer og linjer på slakt.

No er den tida over. Frå i år vert denne jobben erstatta av ein laser, og vurderinga av kjøtfylde erstatta av ein formel: Vekta på dyret og eit lasermål av lengda på ryggen putta inn i formelen vekt/(lengde3).

K-faktoren, vert det kalla. K-faktoren skal fjerne dei subjektive vurderingane som kunne gje uønskte variasjonar i klassifiseringa.

Og det er jo bra, er det ikkje? Jau, kanskje. Men problemet er at den såkalla kvalitetskontrollen aldri har vore nokon kvalitetskontroll. Det ein har målt, er jo mengde kjøt, ikkje kvaliteten på det.

Tilpass systemet, takk

Desse kvalitetane som ein kunne målt – eller bygd prisstigen sin kring – er til dømes om lamma kjem rett frå fjellet, om dei har gått på heimebeite av gras eller fått kraftfôr før slakting. Ein kunne sett på marmorering i kjøtet, og ein kunne til og med ha målt nivået av dei næringsstoffa ein er ute etter – som til dømes dei sunne omega 3-feittsyrene. Då ville ein målt og verdsett skilnader i kvalitet.

I staden tek ein no systemet endå eit steg i den andre retninga: «Vi bruker lengdemålet indirekte ved å gjøre det om til et volummål», skriv systemansvarleg Animalia i ein foredragspresentasjon frå januar i år.

Og der har vi det, svart på kvitt: Kvalitetskontrollen er ikkje til for å måle kvalitet. Han er til for å måle volum. Mengde. Kvantitet.

Når vi kjenner effektivitetskrava småfeslakteria står overfor, kan det stå fram som eit naturgjeve krav. Og kvalitetskontrollen er ikkje aleine: «Nokre vektgrenser fører til store prishopp. Difor er det viktig å treffe desse vektgrensene så godt som mogleg når ein plukkslaktar», står det i skrivet Nortura har sendt ut til medlemmane sine om vilkår for lammesesongen 2024. Som om det er grensene som er naturgjevne, og bøndene og sauene som må tilpasse seg dei.

Burde det ikkje ha vore omvendt? Ja, er det ikkje omvendt? At det er teknologi og økonomi vi kan styre, og at det er det som skjer i beitelandskapet som er styrt av naturlover? Neste gong Nortura og resten av sauenæringa gjer systemendringar, vonar eg det er for å tilpasse seg naturen, ikkje for å be naturen tilpasse seg dei.

Siri Helle