Økonomi
Punsjbollen er borte
Sentralbankane vil ha attende pengane. Det lover ikkje godt for aksjemarknadene eller for rentefoten.
Kva skulle skje etter finanskrisa i 2007–2008? Då skulle aksjekursane gå ned, det gjorde dei, men berre i nokre månader. Wall Street og New York Stock Exchange (NYSE) hadde ein stri høst i 2008.
Foto: Tore Meek / NTB
Børsane går ned. Det var truleg på tide. Nei, økonomar ynskjer ikkje nedgangstider, resesjon og arbeidsløyse, men dei tykkjer heller ikkje det er kjekt å taka feil heile tida. Men no har i det minste dei som er konservative, etter å ha teke feil i 15 år, endeleg fått rett.
Kva skulle skje etter finanskrisa i 2007–2008? Då skulle aksjekursane gå ned, det gjorde dei, men berre i nokre månader. S&P 500-indeksen, indeksen over dei 500 største selskapa i USA, stod den 13. mars 2009 i 757. Eit år seinare var han dobla. Så gjekk det nokre år, nokså mange år. Veslejulaftan i fjor stod S&P 500 i 4275. Verdien av aksjane i dei store amerikanske selskapa hadde nesten seksdobla seg på vel tolv år. Oppgangen har i praksis vore utan sidestykke i historia.
Bernanke skjedde
Kva skjedde? Den amerikanske sentralbanksjefen Ben Bernanke kasta i 2009 alle konvensjonar over bord. Han byrja med noko som ein måtte attende til andre verdskrigen for å finna, men han gjorde det i mykje større skala. Han byrja å laga pengar av ingenting. Dag ut og dag inn la han ny nullar til Federal Reserve (Fed)-balansen – uteståande lån, valutareservar og forpliktingar. Han pøste nye pengar over mange, men mest pøste han i praksis over dei rike.
Før finanskrisa, den 30. juli 2007, hadde Fed ein balanse på 865 milliardar dollar. Så kom bankkrisa som byrja med konkursen til Lehman Brothers i september 2008. Fed fungerte som lender of last resort, sisteskansebank. Bankar og delvis verksemder fekk byta inn eigne verdipapir mot kontantar og likviditet frå Fed. Mange av desse papira var då nokså verdilause, men Bernanke hindra at bankane og med det kundane deira gjekk tomme for pengar, nett som ein sentralbank skal gjera. Tilliten til bankane vart halden oppe.
Bernanke gjekk vidare. For samstundes med at han måtte berga det amerikanske bankvesenet, fann han ut at no skulle Fed nærast på eiga hand få både USA og verda i gang att. No skulle Fed ikkje berre tilby likviditet gjennom å taka verdipapir inn og gje pengar ut, Fed skulle no gå ut aktivt og kjøpa verdipapir frå bankane, særleg amerikanske statsobligasjonar, men også bustadlån.
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
