Andreas Hompland

hompland@online.no

Francis Sejersted (1936–2015) var ein verdikonservativ og danna høgremann, med Minervas ugle på aksla. Han var av juridisk embetsmannslekt, men sjølv var han professor i økonomisk historie. Nobelkomiteen og Fritt Ord var to av hans arenaer. Rettsstat og ytringsfridom var ideologiske grunnmurar. Han tolka norsk historie etter 1814 som «demokratisk kapitalisme». Fordi Noreg mangla eit sterkt industri­borgarskap, spelte Staten rolla som «kompensatorisk borgerskap» i den norske idyllen.

Sejersted var også Høgres historikar (tredje bind: Opposisjon og posisjon 1945–1981). Forteljinga munna ut i høgrebølgja som løfta Kåre Willoch opp til statsminister. Som ein sleivete og karakteristisk kommentar sa Sir Francis at det at han røysta Høgre, var heilt naturleg, men at alle desse andre gjorde det, var vanskeleg å forstå. For som han også skreiv: «Høyre har alltid fungert som et interesseparti for de bedrestilte i samfunnet.»

DET EVINNELEGE spørsmålet er korfor så mange «vanlege folk» røystar på Høgre. Er dei forførte? Er dei offer for falskt medvit? Skjøner dei ikkje sitt eige beste?

Om dette har Mímir (Krist­jánsson) og (Magnus) Marsdal, som tidlegare jakta på Frp-koden, laga ein Manifest-podkast med den trøndske vernepleiaren Andreas, mark­nadsanalytikaren Dag Inge Fjeld og den franske kultursosiologen Bourdieu som hjelpesmenn.

EIN SLAGS METAFORISK konklusjon er at dei ny-konverterte kler seg i allvêrsjakke – for å vera på den sikre sida. Dei er alt-med-måte-folk: forsiktige, fornuftige, nøkterne, ordentlege, planlagde, skikkelege, anstendige, ansvarlege, ikkje-alternative. Dei er opptatt av helse, sport og kultur, utan å vera fanatiske. Dei ser seg som individualistar, men vil helst vera som folk flest, følgja straumen og ikkje skilja seg for mykje ut. Dei er verken overklasse eller arbeidarklasse; dei kjenner seg heime i ei vidfemnande og godt tilpassa middelklasse.

Dei trur på privat sektor, men kan gjerne jobba i det offentlege. Uansett er dei mot byråkrati og overdriven rapportering, og dei har stor respekt for tiltakslystne folk som vågar å satsa. Dei er allergiske mot slabbedaskar på venstresida som hetsar rikingar som skaper arbeidsplassar og verdiar. Dei trur ikkje at dei sjølve vil bli rike med Høgres skattepolitikk, men det er bra for A/S Noreg at Høgre styrer og forandrar for å bevara. Dei er meir opptekne av menneske enn av milliardar, meir av tradisjonelle verdiar enn av skatt og økonomi. Dei er ikkje freista av Framstegspartiet, for dei styggest ved absolutte haldningar og sterke meiningar.

SPALTISTEN BLEI RAMMA av eit déjà vu. Var han ikkje med i ein tjukk antologi som Tor Bjørklund og Bernt Hagtvet redigerte i 1981: Høyrebølgen – epokeskifte i norsk politikk?

Tekstarkeologiske utgravingar syner at artikkelen bygde på eit møte med den meiningsmålingsmentorerte idealtypen «Lagerleder Olsen», som melde overgang frå Arbeidarpartiet til Høgre fordi han var mot sosialisme (Dagbladet 22. januar 1979). Vidareføringa var ein retorisk analyse av den pragmatiske Jo Benkow («fruktbart vekselspill og fordomsfri prøvning»), den folkelege og inkluderande Erling Norvik som kalla Høgre «det progressive, liberal-konservative og moderate sentrumsparti», og den balanserte Rolf Presthus med eit moderert lån frå Thatcher: «Statens grenser burde trekkes noe tilbake.» Over dei svevde den polemiske Willoch som påførte fru Brundtland raude flekkar på halsen, der ho streva med å forma og fronta eit revidert sosialdemokrati etter den regulerte og bleikna stordomstida.

BYRÅSJEFEN MINNER om at den willochske høgrebølgja la seg; ho enda i ein politikk som ikkje var til å skilja frå det moderniserte Arbeidarpartiet. Derfor kom det ei ny og meir hissig høgrebølgje som Framstegspartiet nøra og reid på. Seinare kom Erna Solberg som bølgjebrytar. Nå er ho heldig fordi regjeringa må bala med krig og problem som har kome kastande på utanfrå. Høgre kan sitta stille i båten og vera med på ferda, men lata som dei protesterer for allverda.

Byråsjefen spår at også denne høgrebølgja ebbar ut, for dei har ingen alternativ politikk som er berekraftig. Om det skulle gå heilt gale, ligg den danske vegen nær: Arbeidarpartiet og Høgre er eit naturleg styringsfellesskap i alvorlege krisetider for landet.

VERTINNA GÅR LEI av å høyra på Byråsjefen, for han læt som ei kunstig intelligent prateboks. Sjølv kom ho i flyt etter at ho lét seg lokka til å førehandsrøysta på Senterpartiet. Nå er ho så plaga av straumpris og rente at ho har klatra ned frå gjerdet og vil stemma Høgre, sjølv om ho ikkje trur det ville blitt særleg annleis, og at det var frykteleg mykje rot då Solberg styrte med skiftande framstegsmannskap. For sjølv om Erna er bergensar, verkar ho godmodig og truverdig.

SPALTISTEN TILBYR eit slags verktøy for å gripa stoda: Rebecca-syndromet, etter ein roman av Daphne du Maurier.

I det gamle testamentet var Rebekka kona til Isak og mor til dei stridande tvillingane Esau og Jakob. I romanen var Rebecca den nye kona til ein enkemann, og same korleis ho tedde seg, blei det gale, for den førre var alltid betre, fortent eller ufortent. I psykiatrien er Rebecca-syndromet «retroaktiv sjalusi», men her er poenget at Jonas har hamna som Rebecca: Same kva han seier, gjer eller ikkje gjer, minnest mange at Erna gjorde det betre, trass i usosiale innstrammingar, overdrivne koronapåbod, sushi på Geilo og ei rad av udugelege justisministrar. «Erindringsforskyvning» er eit verksamt element i politikken. Den førre statsministeren blir oppskrytt for å småminka den nåverande, som med Tor Jonssons ord blir «låga ned på».

Andreas Hompland er
sosiolog og skribent.