JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

KommentarSamfunn

Pasjon for internasjonal orden

Henry Kissinger er 100 år. Han får eit tvitydig ettermæle.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Henry Kissinger kjem til eit møte med den kinesiske presidenten Xi Jinping i Beijing 8. november 2018.

Henry Kissinger kjem til eit møte med den kinesiske presidenten Xi Jinping i Beijing 8. november 2018.

Foto: Thomas Peter / AP / NTB

Henry Kissinger kjem til eit møte med den kinesiske presidenten Xi Jinping i Beijing 8. november 2018.

Henry Kissinger kjem til eit møte med den kinesiske presidenten Xi Jinping i Beijing 8. november 2018.

Foto: Thomas Peter / AP / NTB

6283
20230602
6283
20230602

Henry Kissinger fylte 100 år laurdag 27. mai. Bursdagen kjem ikkje lenge etter at han har gjeve ut to store bøker om politisk leiarskap og modellar for samkvem mellom statar i verda i dag (Leadership og World Orders).

Med ein vri på eit ord frå Churchills verk om andre verdskrigen kan ein seia at her møter vi Kissingers personlege biografi forkledd som statsvitskap. Få statsvitarar har kombinert rollene som akademikar og politisk aktør som Henry Kissinger. Det er nett i skjeringspunktet mellom desse to rolleforventningane at vi finn essensen i mannen. Og kontroversane.

Pinochet

Det er lett å kasta Kissinger inn i rolla som krigsforbrytar og kynisk maktpolitikar. At han la opp til å styrta Salvador Allende i 1973, er i dag vel kjent. Kissinger var klar over at Allende hadde vunne makta i Chile på lovformeleg vis, «som den fyrste marxisten i vårt hundreår», som han sa. Og nett dette faktumet gjorde han ekstra farleg som modell for resten av Latin-Amerika, meinte Kissinger.

Etter kuppet i 1973 slo han fast at «denne regjeringa (Pinochet) er betre for oss enn den førre (Allende)». Nixon stødde politikken til Pinochet, og mange seier no at det berre var flaks at ikkje Kissinger drukna i dragsuget etter Watergate, der han indirekte var implisert.

Kynisk maktpolitikar

Slik kunne vi halda fram og ta for oss det grøne ljoset han gav for den indonesiske invasjonen av Aust-Timor, også grunngjeven med trugsmålet frå kommunistar, som kravde tallause offer. Likeins invasjonen i Kambodsja og teppebombinga der, som la grunnen til skrekkveldet til Pol Pot frå 1975 til 1978 med 2 millionar drepne. Å tala om noko trugsmål for USA her, eller «nasjonale interesser», er reint vås. Her kjem Kissinger inn som den kyniske maktpolitikaren.

Det var ei tid han måtte passa seg for kor han drog i verda, fordi ein spansk domar, Baltasar Garzón, hadde fått inn i internasjonal lov retten til å arrestera krigsforbrytarar, same kor i verda dei var («universell jurisdiksjon»). Slik vart Augusto Pinochet sett fast i England etter ein dom i britisk høgsterett. Han slapp ut berre fordi Margaret Thatcher meinte han var for sjuk til å stå for retten. (Men han gjekk lett frå flyet då han landa i Santiago.)

Moralsk grunntone

I det store intervjuet The Economist hadde med Kissinger 20. mai i år, kjem ei anna side ved mannen fram, ein moralsk grunntone. Kissinger var grunnleggjande forma av nazistanes Endlösung. Han miste mange slektningar i myrderia – 13 i talet – og sette seg føre å arbeida mot krig det han kunne.

Maktbalansetenking vart tidleg eit nykkelomgrep hjå han. Å verna om demokratiet vart den store lærdomen for generasjonen hans etter Weimars fall i 1933. Ein veg å gå for fred er ein internasjonal orden basert på maktbalanse og militær styrke. Men ordenen må vera legitim, det vil seia vera akseptert av alle partar. Difor ser han at ei fredsløysing i krigen i Ukraina må gje russarane den største byen på Krym, Sevastopol, Russlands marinebase.

Henry Kissinger, då tryggingsrådgjevar for president Nixon, hyggar seg med utilsløra magedans i sjahens Tehran, Iran anno 1972.

Henry Kissinger, då tryggingsrådgjevar for president Nixon, hyggar seg med utilsløra magedans i sjahens Tehran, Iran anno 1972.

Foto: AP / NTB

Men altså demokratiforsvar utan illusjonar. Sjølv om Allende var demokratisk vald, såg Kissinger på han som ein chilensk Kerenskij, mannen som i 1917 brula vegen for Lenins tyranni i Petrograd. På same viset, då den portugisiske sosialdemokraten Mario Soares freista å koma kommunistane i møte etter nellikrevolusjonen i 1974, kvesste Kissinger det til og sa: «Ynskjer De å bli ein portugisisk Kerenskij?».

Menneskerettar

Kissinger er ikkje i og for seg mot å arbeida for respekt for menneskerettar, men slike idealistiske ynske må aldri stengja for realismen i tilhøvet mellom statar. Menneskerettane er underordna maktpolitikken og den fredelege sameksistensen. Den nasjonale interessa er knytt til fred og orden, overordna alt anna.

Såleis var han ikkje nokon kraftfull tilhengjar av å stø kampen for jødiske rettar i Sovjetunionen. Og uigurane i Kina kan ikkje rekna med å ha Kissinger som ivrig talsperson når det kjem i vegen for USAs pragmatiske tilhøve til Beijing.

Han fekk kritikk for denne avspenningspolitikken andsynes Sovjet frå den republikanske høgresida. Og Ronald Reagan kunne ikkje gje han ein posisjon.

Kissinger var Nelson Rockefellers mann, men han var for liberal for Gerald Ford. Kissinger seier at ein den gongen kunne ha gode personlege relasjonar over partigrensene i Washington. Ikkje i dag. Han vil ha langsiktig tenking i USA om korleis landet skal utvikla eit respektfullt tilhøve til Kina for å kunna leva i fred.

Kompetent leiarskap manglar nett no. Trump og Biden har drive polariseringa for langt. For Kissinger er det som manglar no, ei sams oppleving av kva som er verdfullt i Amerika.

Etter embetstida

Kissinger kom til USA i 1938 med foreldra sine og ein bror. Under krigen tenestegjorde han som vernepliktig tolk i den amerikanske hæren. Derfrå gjekk vegen til ein glitrande akademisk karriere på Harvard og utanriksministerposten under Nixon.

Bøkene hans er konsentrerte om diplomatiets historie. Sentrale i all tenkinga om internasjonale relasjonar er trugsmåla frå atomvåpena, som han meiner endrar alt i internasjonal politikk. For fyrste gong i soga kan menneska utsletta alt liv på kloten.

46 år er gått sidan Kissinger hadde eit offentleg verv. Kva tid kjem boka om kva han har gjort som nestor i tenkjetanken Kissinger Associates? Det har aldri vore mangel på statsmenn som vil høyra på råd frå han.

Kissinger meiner verda i dag er i en prekrigsepoke. Til The Economist seier han at for USA er det risikabelt å lata Kina ta Taiwan, fordi det vil underminera posisjonen til USA som verdsmakt – eit klassisk maktbalanseargument. Han meiner det var feil å stilla i utsikt ukrainsk Nato-medlemskap utan å ha ein plan for korleis det skulle skje. Men han seier i dag at Ukraina no bør med i Nato på grunn av våpena som er leverte. Å kontrollera dei er ei felles oppgåve, og det skjer best innanfor ei Nato-ramme. Eit pragmatisk rasjonelt syn, kan ein seia.

Kissinger har sagt mykje klokt og rart i sine 100 år («makt er det beste afrodisiakumet»). Min favoritt etter 50 år i akademia er denne: «Kvifor er akademiske disputtar så bitre? Fordi dei handlar om så lite.»

Bernt Hagtvet

Bernt Hagtvet er professor i statsvitskap ved Oslo Nye Høyskole og fast skribent i Dag og Tid.

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Henry Kissinger fylte 100 år laurdag 27. mai. Bursdagen kjem ikkje lenge etter at han har gjeve ut to store bøker om politisk leiarskap og modellar for samkvem mellom statar i verda i dag (Leadership og World Orders).

Med ein vri på eit ord frå Churchills verk om andre verdskrigen kan ein seia at her møter vi Kissingers personlege biografi forkledd som statsvitskap. Få statsvitarar har kombinert rollene som akademikar og politisk aktør som Henry Kissinger. Det er nett i skjeringspunktet mellom desse to rolleforventningane at vi finn essensen i mannen. Og kontroversane.

Pinochet

Det er lett å kasta Kissinger inn i rolla som krigsforbrytar og kynisk maktpolitikar. At han la opp til å styrta Salvador Allende i 1973, er i dag vel kjent. Kissinger var klar over at Allende hadde vunne makta i Chile på lovformeleg vis, «som den fyrste marxisten i vårt hundreår», som han sa. Og nett dette faktumet gjorde han ekstra farleg som modell for resten av Latin-Amerika, meinte Kissinger.

Etter kuppet i 1973 slo han fast at «denne regjeringa (Pinochet) er betre for oss enn den førre (Allende)». Nixon stødde politikken til Pinochet, og mange seier no at det berre var flaks at ikkje Kissinger drukna i dragsuget etter Watergate, der han indirekte var implisert.

Kynisk maktpolitikar

Slik kunne vi halda fram og ta for oss det grøne ljoset han gav for den indonesiske invasjonen av Aust-Timor, også grunngjeven med trugsmålet frå kommunistar, som kravde tallause offer. Likeins invasjonen i Kambodsja og teppebombinga der, som la grunnen til skrekkveldet til Pol Pot frå 1975 til 1978 med 2 millionar drepne. Å tala om noko trugsmål for USA her, eller «nasjonale interesser», er reint vås. Her kjem Kissinger inn som den kyniske maktpolitikaren.

Det var ei tid han måtte passa seg for kor han drog i verda, fordi ein spansk domar, Baltasar Garzón, hadde fått inn i internasjonal lov retten til å arrestera krigsforbrytarar, same kor i verda dei var («universell jurisdiksjon»). Slik vart Augusto Pinochet sett fast i England etter ein dom i britisk høgsterett. Han slapp ut berre fordi Margaret Thatcher meinte han var for sjuk til å stå for retten. (Men han gjekk lett frå flyet då han landa i Santiago.)

Moralsk grunntone

I det store intervjuet The Economist hadde med Kissinger 20. mai i år, kjem ei anna side ved mannen fram, ein moralsk grunntone. Kissinger var grunnleggjande forma av nazistanes Endlösung. Han miste mange slektningar i myrderia – 13 i talet – og sette seg føre å arbeida mot krig det han kunne.

Maktbalansetenking vart tidleg eit nykkelomgrep hjå han. Å verna om demokratiet vart den store lærdomen for generasjonen hans etter Weimars fall i 1933. Ein veg å gå for fred er ein internasjonal orden basert på maktbalanse og militær styrke. Men ordenen må vera legitim, det vil seia vera akseptert av alle partar. Difor ser han at ei fredsløysing i krigen i Ukraina må gje russarane den største byen på Krym, Sevastopol, Russlands marinebase.

Henry Kissinger, då tryggingsrådgjevar for president Nixon, hyggar seg med utilsløra magedans i sjahens Tehran, Iran anno 1972.

Henry Kissinger, då tryggingsrådgjevar for president Nixon, hyggar seg med utilsløra magedans i sjahens Tehran, Iran anno 1972.

Foto: AP / NTB

Men altså demokratiforsvar utan illusjonar. Sjølv om Allende var demokratisk vald, såg Kissinger på han som ein chilensk Kerenskij, mannen som i 1917 brula vegen for Lenins tyranni i Petrograd. På same viset, då den portugisiske sosialdemokraten Mario Soares freista å koma kommunistane i møte etter nellikrevolusjonen i 1974, kvesste Kissinger det til og sa: «Ynskjer De å bli ein portugisisk Kerenskij?».

Menneskerettar

Kissinger er ikkje i og for seg mot å arbeida for respekt for menneskerettar, men slike idealistiske ynske må aldri stengja for realismen i tilhøvet mellom statar. Menneskerettane er underordna maktpolitikken og den fredelege sameksistensen. Den nasjonale interessa er knytt til fred og orden, overordna alt anna.

Såleis var han ikkje nokon kraftfull tilhengjar av å stø kampen for jødiske rettar i Sovjetunionen. Og uigurane i Kina kan ikkje rekna med å ha Kissinger som ivrig talsperson når det kjem i vegen for USAs pragmatiske tilhøve til Beijing.

Han fekk kritikk for denne avspenningspolitikken andsynes Sovjet frå den republikanske høgresida. Og Ronald Reagan kunne ikkje gje han ein posisjon.

Kissinger var Nelson Rockefellers mann, men han var for liberal for Gerald Ford. Kissinger seier at ein den gongen kunne ha gode personlege relasjonar over partigrensene i Washington. Ikkje i dag. Han vil ha langsiktig tenking i USA om korleis landet skal utvikla eit respektfullt tilhøve til Kina for å kunna leva i fred.

Kompetent leiarskap manglar nett no. Trump og Biden har drive polariseringa for langt. For Kissinger er det som manglar no, ei sams oppleving av kva som er verdfullt i Amerika.

Etter embetstida

Kissinger kom til USA i 1938 med foreldra sine og ein bror. Under krigen tenestegjorde han som vernepliktig tolk i den amerikanske hæren. Derfrå gjekk vegen til ein glitrande akademisk karriere på Harvard og utanriksministerposten under Nixon.

Bøkene hans er konsentrerte om diplomatiets historie. Sentrale i all tenkinga om internasjonale relasjonar er trugsmåla frå atomvåpena, som han meiner endrar alt i internasjonal politikk. For fyrste gong i soga kan menneska utsletta alt liv på kloten.

46 år er gått sidan Kissinger hadde eit offentleg verv. Kva tid kjem boka om kva han har gjort som nestor i tenkjetanken Kissinger Associates? Det har aldri vore mangel på statsmenn som vil høyra på råd frå han.

Kissinger meiner verda i dag er i en prekrigsepoke. Til The Economist seier han at for USA er det risikabelt å lata Kina ta Taiwan, fordi det vil underminera posisjonen til USA som verdsmakt – eit klassisk maktbalanseargument. Han meiner det var feil å stilla i utsikt ukrainsk Nato-medlemskap utan å ha ein plan for korleis det skulle skje. Men han seier i dag at Ukraina no bør med i Nato på grunn av våpena som er leverte. Å kontrollera dei er ei felles oppgåve, og det skjer best innanfor ei Nato-ramme. Eit pragmatisk rasjonelt syn, kan ein seia.

Kissinger har sagt mykje klokt og rart i sine 100 år («makt er det beste afrodisiakumet»). Min favoritt etter 50 år i akademia er denne: «Kvifor er akademiske disputtar så bitre? Fordi dei handlar om så lite.»

Bernt Hagtvet

Bernt Hagtvet er professor i statsvitskap ved Oslo Nye Høyskole og fast skribent i Dag og Tid.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Statsminister Jonas Gahr Støre avsluttar Kina-vitjinga i fjor i Shanghai, den største byen i landet og den travlaste hamna i verda.

Statsminister Jonas Gahr Støre avsluttar Kina-vitjinga i fjor i Shanghai, den største byen i landet og den travlaste hamna i verda.

Foto: Heiko Junge / NTB

UtanriksSamfunn

Noreg skal vera det mest demokratiske landet i verda, men ignorerer Asias fremste og samstundes mest truga demokrati

HalvorEifring
Statsminister Jonas Gahr Støre avsluttar Kina-vitjinga i fjor i Shanghai, den største byen i landet og den travlaste hamna i verda.

Statsminister Jonas Gahr Støre avsluttar Kina-vitjinga i fjor i Shanghai, den største byen i landet og den travlaste hamna i verda.

Foto: Heiko Junge / NTB

UtanriksSamfunn

Noreg skal vera det mest demokratiske landet i verda, men ignorerer Asias fremste og samstundes mest truga demokrati

HalvorEifring
Rune Slagstad på veg inn til Finansdepartementet måndag denne veka.

Rune Slagstad på veg inn til Finansdepartementet måndag denne veka.

Foto: Dag og Tid

KommentarSamfunn

Venstre­­populisme på norsk

Ap bør skale av nokre marknadsteknokratar for å gje rom for ein populistisk storkoalisjon til venstre.

Rune Slagstad
Rune Slagstad på veg inn til Finansdepartementet måndag denne veka.

Rune Slagstad på veg inn til Finansdepartementet måndag denne veka.

Foto: Dag og Tid

KommentarSamfunn

Venstre­­populisme på norsk

Ap bør skale av nokre marknadsteknokratar for å gje rom for ein populistisk storkoalisjon til venstre.

Rune Slagstad

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis