Historie

Bjørn Skåret

I artikkelen «Svik, gråsoner og tilpassing» i Dag og Tid 12. januar skriv Bernt Hagtvet om den siste boka til Tore Pryser at det er ein forskingsprestasjon av høgt merke. Eg har ikkje lese heile boka like grundig, men eitt av hovudkapitla har eg spesielle føresetnader for å uttale meg om.

Det handlar om Reidar Hedemann, som var sjef for kureravdelinga under Pressekontoret ved legasjonen i Stockholm. Han har aldri vore utpeika som nokon nasjonal svikar i vanleg meining av ordet, og nokon «gråsonemann» var han heller ikkje. Men eitt av underkapitla blir innleia slik:

«En av Hedemanns kurerer befant seg i gråsonen. Vedkommende var Oddleif Skåret (1914–1999) som også opererte på ei rute over Trysil–Särna. Han meldte seg inn i NS for å få ryggdekning for sitt motstandsvirke. På sensommeren 1942 frakta han ei pakke inneholdende hele 500.000 kroner som skulle leveres til Milorg-mannen Arild Lenth på Hamar. Imidlertid viste det seg at 3000 kroner manglet ved leveringen. I første omgang synes det som om pengene kom til rette. Men etter hvert ble det klart at pengene var forsvunnet. Det begynte å gå rykter om at Skåret hadde underslått pengene. Hvordan kunne han ellers ha råd til en rekke forbedringer på garden sin? Men det fantes ikke bevis mot Skåret. I et møte i oktober 1943 var konklusjonen at han fortsatt hadde Reidar Hedemanns tillit.»

Eg skreiv om denne pengetransporten i boka om far min, Over grensen – om kureren som gikk ut i kulden, og ble sveket av sine egne, frå 1995. Eg dokumenterte her at pakka med pengar gjekk gjennom hendene til seks personar frå overleveringa i Drevsjø-hytta til mottaket i Oslo utan å bli rekna. Historia hadde til da aldri vore omtala offentleg. Men i eit hemmeleg brev frå november 1943 til sjefen for Rettskontoret ved legasjonen nemner Reidar Hedemann saka som eitt av mange døme på landsforrædarsk verksemd og svik frå Oddleif Skåret si side. Det blir samstundes påstått at han skal ha sett inn 3000 kroner på kontoen til bror sin i ein svensk bank.

«Påstanden om at far hadde Hedemanns tillit på møtet på Tjärnvallen i oktober 1943, er teken ut av lause lufta.»

Alle påstandane vart grundig undersøkte av Rettskontoret hausten 1944, etter at far min kom til Sverige som flyktning. (Han hadde fått hjelp til å rømme frå tysk arrest med stort blodtap etter eit sjølvmordsforsøk.) Hedemann og MI-II prøvde å få han internert som farleg nazist, men han vart godkjent og fekk norsk pass.

Etter krigen vart det ny landssviketterforsking som følge av at far ville få påstandar og rykte fram i dagen og rettsleg belyst. Det lykkast aldri å få hovudvitnet, Hedemann, til å forklare seg i saka, og politimeisteren innstilte på bortlegging med grunngjevinga «intet straffbart forhold». Den vart endra til «etter bevisets stilling». Det kunne ikkje far godta, og han prøvde å få saka for retten med statleg rettshjelp. Det fekk han ikkje, og dei rykta som sjefen hans hadde sendt ut over heile nettet med støtte frå lokale skvaldrebøtter, fekk leve sitt liv vidare så lenge far min levde.

Det er denne «ikkje-saka» som Pryser no har gitt nytt liv, bygd på eiga forsking gjennom mange år og stort noteapparat til etterprøving – skal vi tru føreordet hans.

Det er rett at her finst notar, i alt åtte til berre dette underkapitlet. Men fem av dei inneheld berre supplerande opplysningar eller påstandar. Berre tre seier noko om kva kjelder forfattaren har aust av. Fleire av sine eigne kontroversielle påstandar lèt han berre stå utan å opplyse kvar han har dei frå. Mi bok og dei kjeldene eg har lagt til grunn, har ikkje hatt interesse.

Påstanden om at far hadde Hedemanns tillit på møtet på Tjärnvallen i oktober 1943, er teken ut av lause lufta. Dette møtet hadde far teke initiativ til for å få opp på bordet og få drøfta alvorlege problem med lekkasjar og svinn på postruta. Det har Hedemann av ein eller annan grunn ikkje sett på med blide auge. Derfor sette han sin eigen dagsorden, peikte ut far min som farleg i særmøte med utvalde møtedeltakarar og planla etter eiga utsegn å skremme han over til Sverige. Kva det førte til, er eit kapittel for seg.