Georg Johannesen

Kaj Skagen

Slik eg les innlegga mot essayet mitt om Georg Johannesen i Dag og Tid 4. november, hevdar dei på ulike vis at det ikkje lèt seg gjera å ta stilling til Johannesens skjønnlitterære produksjon eller politiske syn utan samstundes å dra inn verksemda hans som lærar ved Universitetet i Bergen og bidraga hans om retorikk. Ein skulle altså ikkje kunna vurdera dikta og dei politiske artiklane til Georg Johannesen utan inngåande kjennskap til retorikklæra og språkfilosofien hans.

Men Georg Johannesens forfattarskap vert då esoterisk, noko berre dei innvigde kan skjøna. Dette vert spegla i ideen om den litterære tenkjemåten hans som eit mislukka strev etter eit paradigmeskifte, slik Grepstad skriv, eller som Amund Børdahl seier i ei førelesing som ligg på YouTube: «Georgs bøker er [...] krevende å lese hvis man ikke er villig til å arbeide med dem. Det er derfor bøker man får forholdsvis lite ut av hvis man leser dem en eller to ganger, man bør egentlig studere dem.» Ein må med andre ord vera student eller tilsett ved eit universitet for å få utbyte av denne forfattarskapen. Eller endå snevrare: Ein må ideelt sett ein gong i tida ha vore Johannesens student. Det er jo påfallande at alle som i dag bryr seg med å debattera, eller forsvara han, har vore det. Nye, friske lesarar finst knapt.

Johannesens retoriske hovudverk Rhetorica Norvegica vart kalla «direkte leserfiendtlig» av den komiteen som gav han professorkompetanse i retorikk i 1995. Den same komiteen peika òg på noko anna heilt vesentleg, nemleg at for Georg Johannesen er «retorikk totalretorikk, dvs. den omfatter menneskets hele tilværelseshorisont». Vi snakkar då om eit komplett, eigenprodusert, idiosynkratisk verdsbilete. Komiteen seier vidare at han «med sin retoriske verdensanskuelse [bygger] et imponerende og konsekvent totalsyn», slik at retorikken blir «en gransking av alt menneskelig». Og så kjem ei tilføying som vel er ein eufemistisk uttrykt, nesten ironisk kritikk: «Det er nesten mer enn en kan forvente av en professor.»

Frå min synsstad er det mogleg å sjå retorikken til Georg Johannesen som ei vidareføring av den politiske tenkinga og verksemda hans i femti- og sekstiåra. Det akademiske prosjektet hans framstår då som revolusjonært. Retorikken forklarar og erstattar marxismen. Det er nesten som om Johannesen personleg vil erstatta heile universitetet. Hans «totalretorikk», som professorkomiteen skriv, er i røynda ein altomfattande ideologi.

Ei bok som Rhetorica Norvegica gjer opplagt Georg Johannsen til ein særprega og merkeleg ideologisk forfattar, men ikkje til ein stor retorikkteoretikar, og slett ikkje til ein av dei største norske lyrikarane i førre hundreåret. Brorparten av essayistikken hans handlar om norsk litteratur, som han har interessante og originale idear om. Men det gjer han ikkje til ein av dei største essayistane i norsk litteraturhistorie. Retorikken hans kan sjåast som ei vidareføring, for ikkje å seia ei oppdatering, av det kommunistiske standpunktet hans, men opphevar ikkje blindskapen hans når det gjeld det kommunistiske styresettet, og gjer han ikkje immun mot politisk kritikk.

Kaj Skagen er forfattar og fast skribent i Dag og Tid.