Den Nationale
Scene, Malersalen

Torborg Nedreaas:                                    

Av måneskinn gror det ingenting                                                                           

Dramatisering: Ragnhild Hilt og Torborg Nedraas
Regi og omarbeiding: Miriam Prestøy Lie
Scenografi: Tora Troe

Dessverre er det fare for at historia til Torborg Nedreaas om «blod, slim og materie» aldri vil bli uaktuell. Den øydeleggande kjærleiken ho skildrar med alle sine konsekvensar, finst i dag, og vil finnast i morgon. Den 38 år gamle, namnlause kvinna har fått sin dødsdom, no gir ho ein framand mann valet mellom kroppen hennar eller sjela. Han vel det siste, og publikum får den vonde skildringa av ein lagnad prega av einsemd og fattigdom, kontaktløyse og erotikk.

Romanen var sjokkarta då han kom ut i 1947, tretti år før vi fekk lova om sjølvbestemt abort, for Nedreaas nytta eit direkte språk som ikkje dekte over noko, og som skildra forboden kjærleik og abort – både «legal» og især «illegal» – med ord så brutale at ingen kunne vere uvitande om kva som skjedde.

Noko av dette har regissør Miriam Prestøy Lie dempa. Likevel er det som det søkk i ein når Ida Klem på stillfarande vis ikkje speler – det ville blitt for sterkt for henne, og kanskje for oss – men les skildringa av den tredje aborten, som kvinna utfører på seg sjølv med ein strikkepinne.

«Ein imponerande prestasjon.»

Klem skapar ei truverdig kvinne, der ho dels sit på golvet, dels vandrar uroleg ikring, innimellom opnar ho den vesle, raude kofferten sin og hiv innpå nokre tablettar, så tek ho nokre slurkar av vinen verten byr henne.

Vi både ser og høyrer at dette er eit øydelagt menneske. Øydelagt især av ein kjærleik som ikkje blir gjengjeldt med kjærleik, men med reint begjær. For læraren ho vonlaust har forelska seg i, vil gjerne tømme seg i henne når begjæret melder seg, men han skal sjølvsagt gifte seg med ei i hans eigen sosiale stand. Slik er dette også den klassiske historia om den uoverstigelege avstanden mellom rik og fattig, høg og låg. Men det er like mykje ei forteljing om mannen som vik frå ansvaret sitt.

Miriam Prestøy Lie, som frå årsskiftet er husregissør på Den Nationale Scene, har gitt sceneversjonen ei god dramaturgisk løysing som yter boka full rettferd. I eit hjørne av scenerommet sit Jonas Nielsen, med ryggen mot salen, framfor eit husorgel. Han er både den framande lyttaren og dei to viktigaste mennene i denne forteljinga. Og sidan den eine, det positive innslaget i det sørgjelege tilværet hennar, er organist, høver det godt at monologen hennar blir akkompagnert av dempa orgeltonar. For det meste speler og lyttar han, men som forteljar les han stundom frå manus eller skyt inn ein og annan replikk.

Då Den Nationale Scene nyss flytta nokre av dei tekniske funksjonane ut av det 115 år gamle jugendbygget, blei Malersalen gjord om til prøvesal. Men med høge skråtak, gode lyskjelder og bratte trapper er rommet også svært veleigna for framsyningar som denne. Med publikum plassert langs alle dei fire veggane, får Ida Klem det spelerommet ho treng til å levere si nyanserte rolletolking – svingande frå desperasjon til resignasjon. I rørsle, mimikk og stemmebruk aldri ute etter overspel, heile tida fullt kontrollert. Ein imponerande prestasjon.

At forlag i Storbritannia og Tyskland no kjempar om retten til å gi ut Nedreaas-romanen, er ikkje overraskande. Det som overraskar, er at dette ikkje har skjedd for mange tiår sidan.

Jan H. Landro

Jan H. Landro er forfattar, journalist og fast teatermeldar i Dag og Tid.