CD

Michael Praetorius mfl.:

Es ist ein Ros

Dresdner Kammerchor; dir.: Hans Christoph Rademann. Accentus 2021

Teksten og melodien dukka fyrste gong opp i den katolske salmeboka Speyrer Gesangbuch, som blei prenta i 1599. Den ukjende tekstforfattaren byggjer på Jesaja 11,1, der det står at «ein kvist skal skyta opp frå Isais stubbe, og eit skot skal spira fram frå hans røter». Kven som laga tonen, veit me heller ikkje. Men det var den tyske komponisten Michael Praetorius som gjorde «Es ist ein Ros entsprungen» kjend, gjennom si firstemmige koralharmonisering som blei prenta i 1609.

Sidan blei salmen så populær at han mest har fått status som folkemelodi, også i Noreg. Peter Hognestad, biskopen og salmediktaren frå Jæren, omsette han kring 1920, og det er denne nynorske versjonen som i dag er den mest populære.

Vakrast

«Det hev ei rose sprunge» er ein av dei tekstane eg ikkje kan lesa utan at melodien legg seg på røysta, uansett om eg les han høgt eller inni meg. Tekst og tone er blitt eitt, noko som vel fyrst og fremst har med Praetorius’ genialt naturlege tonesetjing å gjera. For meg er han den vakraste julesongen; han kjennest som ein så naturleg del av den norske jula at eg heilt gløymer opphavet for over fem hundre år sidan frå ein stad langt borte.

Dresdner Kammerchors fint musiserte album, som rett og slett heiter Es ist ein Ros, er difor tankevekkjande. Her blir salmen sett i historisk samanheng, både gjennom Praetorius’ eigne verk og stykka til andre komponistar.

Rosekanon

Me må venta til spor seks for å få Praetorius’ originale harmonisering av dei to strofene, som dirigenten Hans Christoph Rademann framfører med ein vri som var vanleg på byrjinga av 1600-talet, altså i overgangen mellom renessanse og barokk i musikksoga. Koret syng her ikkje berre a capella. Dei fire vokalstemmene blir styrkte av eit lite instrumentalensemble med orgel, lutt, kontrabass, fire trombonar og zinke (eit blokkfløyteaktig instrument med trompetmunnstykke). Denne instrumenteringa skaper både tydelegare harmoniar og klangleg variasjon.

Ein så distinkt melodi som den til «Det hev ei rose sprunge» kan nyttast på ymse vis, og det er lett å gløyma at Praetorius’ firstemmige versjon verkeleg berre er éin versjon. Melchior Vulpius (1570–1615) – som elles skreiv tonen me syng Anders Hovden-salmen «Fagert er landet» til – laga òg ein variant for fire stemmer. Denne er ikkje ei vanleg koralharmonisering for blandakor, men ein kanon for kvinnestemmer. Så tett komponert er den vakre satsen at me berre stundom kjenner att ordet «rose» i det frodige kontrapunktiske flettverket.

Sjur Haga Bringeland

Sjur Haga Bringeland er musikar, musikkvitar og fast musikk­meldar i Dag og Tid.