NRK

Erlend Loe, Bjørn Olaf Johannessen og Per Schreiner:

Gutta på skauen

Regi: Liv Karin Dahlstrøm, Ida Sagmo Tvedte og Rune Denstad Langlo
Norsk dramakomedie med 10 episodar à 25 minutt

Serien om Thorvald som samlar ei lita motstandsgruppe og set til skogs for å «gjere noko», blei utsett av NRK på grunn av krigen i Ukraina. Det er ikkje heilt lett å forstå grunngjevinga for denne utsetjinga. NRK sette ikkje ’Allo ’allo! på pause under den første golfkrigen i byrjinga av 1990-åra.

Mine eigne forventningar til serien var store. Ikkje minst fordi serieskaparane og manusforfattarane Erlend Loe, Bjørn Olaf Johannessen og Per Schreiner tidlegare har laga magi med serien Meningen med livet. Gutta på skauen når ikkje heilt opp på same nivå, men du bør likevel ikkje velje han bort.

Påkosta

Dette er ein påkosta serie. Vi får servert vakre filmatiske tablå, rekvisittansvarleg har gjort ein strålande jobb (med unntak av fottøyet), og tidskoloritten er truverdig. I den gullrutevinnande NRK-serien Vikingane (2016) er det eit sentralt verkemiddel at dei over tusen år gamle krigarane fører eit moderne notidsspråk. Dei «tenkjer utanfor boksen» og er opptekne av «synergi». I Gutta på skauen er det meir dagens ulike utfordringar som vert sette inn i ei 1940-talsramme, men dei fører eit 1940-talsspråk, som er morosamt på sitt vis.

Få enkeltscener skaper den store latteren, men dei ti episodane sørgjer for vedvarande humring med mange gode skodespelarprestasjonar. Favoritten er Nader Khademi i rolla som den nærtakande Sverre. Men her er fleire som er gode. Thorvald (Ola G. Furuseth), den usikre og tilgjevande leiaren som gradvis fører ein heitare og heitare samtale med kvinna i London, og den spenningssøkjande Kåre (Mikkel Niva), som er litt for klåfingra med våpen.

Høgdepunkt

Eit høgdepunkt er episode åtte, der den tidlegare Hird-guten Alf (Sjur Vatne Brean) får ein «reaksjon» i saunaen og seinare fortel om dei erotiske draumane sine til den smålåtne og trauste Leif, godt spelt av Morten Svartveit. Londons løysing vert å overføre Alf til ei homofil motstandsgruppe i Asker. Motstandskvinnene i byen, Erna og Maren, spelte av Silje Storstein og Sara Khorami, gjer episode seks svært sjåverdig.

Halvvegs i serien får gruppa i oppdrag frå London å følgje nokre jødar over til Sverige. Her rører serieskaparane ved ein tematikk som har blitt diskutert dei siste åra, men løysinga er god. At ulike motstandsgrupper nytta flyktningeksport for å finansiere annan motstand, er godt dokumentert. Dei sprikande meiningane gutane har når dei diskuterer om jødar eigentleg er nordmenn, liknar haldningar folk kan ytre om andre minoritetar i dag.

«Korrektiv»

VG-kritikaren Morten Ståle Nilsen ser på serien som eit «korrektiv til den pompøse ’nasjonale fortellingen’ om krigen vi er så glade i å formidle i filmer og TV-serier i Norge». Og det blir stilt spørsmål ved om serien kunne ha blitt vist «mens de virkelige motstandsheltene fremdeles var blant oss».

Her trur eg Nilsen bommar og lèt seg forføre av diverse nytolkingar av forteljinga om forteljinga om krigen vi har sett dei siste åra. Meir enn eit korrektiv til ymse framstillingar av okkupasjonen blir fortida her nytta som ei ramme for å harselere litt med notida. Det å vere hårsår og lettkrenkt, mannsideal og vårt stadige behov for å bli anerkjend er berre nokre av temaa som vert tekne opp.

No er alle små og store kjemper i motstandsrørsla borte, men det er ikkje første gong det har blitt laga god humor av motstandskampen. KLM er eit klart døme på at slikt var mogleg for over 30 år sidan også. Trotto Libre, med Otto Jespersen og Trond Kirkvaag, skapte fantastiske parodiar på slutten av 1990-åra. Blant anna Gutta i grøftekanten (fordi «skauen» alt var full), og tilårskomne motstandsmenn som heile tida tok opp att: «Du må huske at det vrimlet av tyskere.»

Ikkje hån

I ulike Facebook-trådar har eg sett hissige innlegg frå personar som hevdar at serien hånar motstanden for 80 år sidan, men det serien byr på, har ikkje noko med hån å gjere. Det er berre god humor i roleg tempo. Det som er historisk unøyaktig, er for mykje til å hengje seg opp i (handlinga er lagd til 1941, tre år før det var gutar i skogen, langt mindre engelske maskinpistolar). Sjølve tittelen er trass alt ei mistyding. «Gutta på skauen» var eit omgrep nytta om unge menn som frå sommaren 1944 flykta til skogs for å sleppe unna tvungen arbeidsteneste. Først etter krigen har dette blitt blanda saman med Milorg.

Det er berre å gle seg til framhaldet som siste episode legg opp til. Kanskje får vi følgje Thorvald og resten av gruppa heilt til fredsdagane, når dei muntert dreg ned til byen for å gje gratis frisørtimar til kvinner som ikkje har skikka seg?

Mats Tangestuen

Mats Tangestuen er historikar.