Døden, kolet og vaskeriet

Roman

Sergej Lebedev:

Damen i hvitt

Omsett av Ingunn Lunde

Cappelen Damm

Sjutalet tyder lukke, seier dei, men eg er no ikkje så viss på det. Juli er den sjuande månaden, og i romanen Damen i hvitt skriv Sergej Lebedev om hendingar lengst aust i Ukraina fem dagar i juli i 2014. Han nemner ikkje sjutalet, heller ikkje at tverrsummen av 2014 er sju, men mellom hendingane i boka er nedskytinga av eit passasjerfly just på dei tider, og det er nok då Malaysian Airlines Flight 17, frå Amsterdam til Kuala Lumpur, ein Boeing 777 som vart skoten ned ved eit mistak 17. juli 2014.

Før ein kjem til denne hendinga, som boka ikkje identifiserer eller daterer, møter me Zjanna, dotter til vaskerisjefen Marianna ved ei kolgruve der drifta nyleg er innstilt. Marianna hadde særlege evner innan reingjering, vaskinga hennar var som ein absolusjon, folk kom til ho i løynd med slikt dei sjølve ikkje fekk reint. Men no ligg ho på det siste, kreftsjuk og samstundes psykisk endra.

Fleire røyster

Boka er fleirstemd, me møter også Valet, granneguten, som har reist til Moskva, til onkel Gregorij, nestkommanderande i politiets spesialstyrke. Andre røyster i romanen høyrer til ein general i det russiske militæret, og ein for lengst avdød ingeniør av jødisk ætt, drepen i lag med mange andre og dumpa i gruvesjakt 3/4, der tallause andre også var dumpa. Ingeniøren er røysta til dei avlidne, til gjenferda i sjakta, som mellom anna fortel om ein tysk fotograf, ein Zimmermann, som under avrettingsprosessane tok eit bilete ned i sjakta då ein naken mann, framleis i live, kvit mot den svarte avgrunnen, fall ut av alt minne, med armar og bein ut til sidene, og dette biletet går att i boka.

Romanen er ikkje berre polyfon når det gjeld røystene, her er ulike stilnivå elles også, frå den knappe og usentimentale skildringa av råskap til ordrike naturtablå og beiske politiske analysar, men også scener med symbolverdi og kontekstuelle forbindingar som oppstår i lesaren, til dømes når Zjanna, etter å ha fått ein eksklusiv leppestift av Valet, ein han fann etter flystyrten, dansar i ein kvit kjole og vert observert av generalen, som på si side sender kavaleren hennar, Valet, bort for truleg å verta myrda, slik at han, generalen, kan få ho for seg sjølv, og lesaren byrjar å nynna på «Hallelujah» av Cohen, av di dette minner så sterkt om hendingane i kapittel 11 i Andre Samuelsbok, der opphavet til ordet uriaspost er å finna.

Skarpe erkjenningar

Den døde ingeniøren ser alt klårast. Han skildrar dei postsovjetiske russarane i maktposisjonar, dei som sveivar mafiaveldets kjøtkvern, som skapningar utanfor sin eigen tidsalder: «Deres krig er krigen til gjenoppståtte dødninger, en krig mot tidens og livets strøm.» Han seier vidare at dei ikkje forstår at raudfargen deira har vorte brun, at dei er nazistar med tankar om å vera utpeikt av lagnaden til historisk kamp, med «… deres paranoide mani om å være historisk forurettet».

Desse skarpe erkjenningane er formelen for all autokratisk og ekspansiv tenking, nokon andre har gjort oss urett, men no kjem den sterke mannen og ordnar opp. Og så er skrekkveldet etablert.

Denne kraftfulle romanen, omsett til levande, friskt og krystallklårt norsk av Ingunn Lunde, handlar om fortvilinga midt i det griseriet som skjer nett no, men han er ikkje heilt utan von om ei endeleg reingjering ein dag. Om me enn lyt venta i sju lange og sju breie.