Roman

Mathias Faldbakken:

Stakkar

Oktober

I ei innlandsbygd i Noreg ein gong på 1980-talet (kanskje, for tidsperioden er bevisst ikkje eksakt og heller flytande) møter vi to ungdomar. Det er ein gut og ei jente, av det slaget ein før i tida kalla «hittebarn», altså barn av ukjent og omsorgssviktande opphav som hamna nedst på den sosiale rangstigen. I ei blanding av godleik og nyttetenking blir dei tatt vare på av familien Blum, som eig og driv eit solid gardsbruk. Når det gjeld Oskar, var det vel helst nytteverdien som talde, han arbeider hardt som dreng på garden. Jenta – som ho etter kvart viser seg å vere – er av eit villare slag. Ho er eit «ulvebarn» eller «villbarn» utan språk eller sosialisering. Oskar finn henne i skogen.

Dette er ramma for forteljinga i Stakkar. Endå viktigare enn handlinga er språket. Som i den førre boka si syner Faldbakken seg som ein meister i å vere språkleg oppfinnsam. Også Vi er fem var prega av stort overskot i ei sær blanding av munnleg og eventyraktig språkstil, aforismar og plutselege akademiske referansar. I denne siste romanen er den originale blandinga endå meir potent, endå meir knudrete, med innslag av heilt moderne språk og jamvel engelsk.

Teksten leikar seg med klisjear og tropar – og gir oss det vakre og det vonde i ei sterk blanding, ironisk og rett fram på éin gong. Vi er med, dette er ein svir å lese.

Finn kvarandre

Vi er fem var god, Stakkar har meir substans. Karakterane grip oss meir, vi les og lid med den heltemodige, men undergangsstempla Oskar og den ville Utskilde.

Over heile verda har det oppstått historier om barn som har levd i villmarka utan kontakt med menneske. Få slike soger har rot i røynda, men skapningane har alltid fascinert oss. Dei tematiserer kva eit menneske djupast sett er. Kva er natur, og kva er kultur og sivilisasjon?

Om «Utskilde», som jenta kallar seg sjølv når ho etter mykje strev tar i bruk verbalspråket, får vi ikkje vite stort om bakgrunn eller korleis ho har greidd å overleve i skogen, fortida hennar ligg i «stummende mørke». Om Oskar får vi heller ikkje vite mykje om opphavet, men nok til å skjøne at det heile var tragisk og traumatisk.

Desse to er tvillingsjeler og finn kvarandre på så mange plan, også seksuelt. Bandet blir veldig, veldig sterkt. Når nokon prøver å bryte det, blir kampen mellom sivilisasjon og natur farleg.

Intenst driv

Det siste skjer i storbyen, Oslo, dit dei kjem som «to dyr som hadde forvillet seg inn i sentrum med hamrende puls». Villskapen og den karnevalistiske stilen flyt med til bymiljøet. Språket er likevel sterkast medan handlinga held seg på bygda, kanskje fordi det er frå eit slikt miljø, det rotnorske og folkeeventyraktige, forfattaren hentar mykje av krafta til det.

Forflyttingane frå villmark til bygd, frå bygd til by, speglar den indre tematikken som handlar mykje om grenser og overskridingar. Når eit menneske blir planta om i eit heilt anna miljø, oppstår nye sjansar. Men nissen på lasset lèt seg ikkje kaste av. Korleis ser eit traume ut – for ein sjølv, for andre? Skal ein og bør ein strekkje seg mot dei djupaste såra i seg sjølv?

Romanen gir ingen svar. Å stille spørsmåla er kanskje nok i seg sjølv. Med eit slikt språk og intenst driv har forfattaren kreert ei særs underhaldande soge. Eg tenkjer likevel at han kunne ha bora endå meir i tematikken, han er så visst viktig og djup nok. Og Faldbakken er i alle fall på god veg til å bli ein stor nok skrivar til å makte det.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er forfattar, lektor og fast bokmeldar for Dag og Tid.