Me kan på ei og same tid ha mat i munnvika, vikar i hårgarden og vikeplikt for trafikk frå høgre. Kan henda har me i tillegg eit avvikande eller fråvikande syn på noko. Nokre tykkjer at det er veikt å vika, og dei har fylgjeleg den grunninnstillinga at dei ikkje skal vika ein tomme (eller ei fotsbreidd og liknande). Men som ordtaket seier: «D’er betre å vika enn velta.»

Vikingar kunne nok vika for overmakta, men det er ikkje difor dei er kalla vikingar. Bakgrunnen til viking er i det heile omstridd og uviss. Ein av mange teoriar er at ordet tyder ‘mann frå Vika’. Vika (norr. Vík og Víkin) er eit gamalt namn på landskapa kring Oslofjorden og Skagerrak frå Gjernestangen til Göta älv. I dag er Vika òg namn på eit område i Oslo sentrum, nord for bukta Pipervika. Tamburar (trommeslagarar) og piparar (fløytistar) i brigademusikken var ei tid busette der.

Gåta om viking lyt få liggja. Men verbet vika og hokjønnsordet vik heng tvillaust saman. Vik nyttar me om (tronge) innskjeringar i strandlina, småe fjordarmar, ymse andre innbøygar eller ting som liknar på det (t.d. munnvik). Norsk stadnamnleksikon fortel at vik i grunnen tyder ‘stad der lendet vik tilbake’. Ordet ter seg i mange fleire stadnamn enn dei ovannemnde.

Adjektivet veik høyrer visst òg til denne ætta. (Det ordet vart drøft i nr. 44, 2022.) Kva med veke? Og svika? Har dei noko med vika å gjera? Utgreiingane i ordbøkene avvik noko frå kvarandre på dette punktet, diverre.

Vika er likevel ikkje på vikande front. Me grip gjerne til dette ordet når me talar om å draga seg (seint) attende, gå til sides eller gjeva etter. Natta må vika for dagen, og eigenbaten bør vika for fellesskapen. Visse folk vik ikkje tilbake for noko som helst. Men dersom dei bryt ein ufråvikeleg regel, får det fylgjer.

Stundom er det naudsynt å vika av frå kursen. Mange har òg sett seg nøydde til å vika av frå den rette læra, endå det kostar mykje. Å kalla folk avvik skal me ikkje gjera, ikkje eingong om dei har sterkt avvikande meiningar. Men me kan prøva å vikja dei (‘få til å endra retning, få (hest) til å svinga («ein lettvikt hest»); få til å endra meining’ mfl.).

Vikja (og vigga, vikka) vert dessutan nytta om å kvessa ei sag ved å bøya ut annakvar sagtann til same sida: «Saga er for lite vikt.»

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com