JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Ord om språkKunnskap

Tråbukk i tråvêr

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
2361
20240510
2361
20240510

Russen og mange andre kan stadfesta at dersom ein sit og trådrikk (stordrikk) ein kveld, er det stor fare for at arbeidet går trått dagen etter. Å koma seg or senga kan vera trått nok, særleg om ein dregst med trålæte (‘det å vera trå; latskap, mothug’) frå før. Men tråskap treng ikkje vera strevsamt og gale. Seige folk kjem ofte langt: «Den vinn som trå er, og taper som brå er.»

Trå er eit adjektiv som svingar seg i nordisk, men det har ikkje same stillinga i alle måla. Dersom me slår opp i ymse ordbøker for bokmål og nynorsk, ser me at artiklane om trå i nynorskordbøkene jamt over er meir omfattande enn i bokmålsordbøkene. Grunnen er ikkje at nynorske ordboksredaktørar er tråe etter (huga på) trå, men at ordet lenge har vore nytta meir i norske målføre og vestnordisk i det heile enn i den danske tradisjonen bokmål byggjer på.

Å trågå nokon er å gå iherdig ut mot og vera påtrengjande mot nokon. Men same kor trågjengde målgranskarane har vore, har dei ikkje funne noko fullvisst svar på kvar trå kjem frå. Eit framlegg er at det kjem frå ei indoeuropeisk rot som tyder ‘riva’. Tydingsskiftet til adjektivet kan då ha gått frå ‘rivande’ til ‘hard, ofseleg, iherdig, urikkande’ og so bortetter. Kan henda høyrer verba truga og tretta til same ætta.

Hankjønnsordet tråe (‘uthald, trott; langvarig uforandra tilstand’) høyrer tvillaust i hop med trå. Stoda er meir uviss for verba trå (‘ha hug på, lengta etter’) og trøya (‘få tida til å gå; underhalda, mora, trivast’) og substantiva trå og attrå (‘lengt, lyst’). Attrå har i alle høve gjort mang ein friar fælt so tråsøken (‘pågåande; plagsam’). Det er uvisst om trå (‘harsk’) og tråna (‘harskna’) høyrer til her.

Det er tungt å gå på ski på trått føre og prøva å sova i same rom som ein trågråten unge. I mange samansetjingar målber tung og trå det same: Tråbeden, tråmjølka og trånæm svarar til tungbeden, tungmjølka og tungnæm. I ordlag som «trå mage» svarar trå til treg.

I personnemningar plar trå ha tydinga ‘sta, strid’, som i tråbukk, tråing og tråpinne. For kvinner finst orda tråblåse og tråkjekse. Det har elles vore vanleg å nytta trå og tråvêr om vind som står jamt på frå éin kant, eller vêr som held seg lenge, anten det er tale om turke, regn (tråregn) eller kulde (tråkulde).

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Russen og mange andre kan stadfesta at dersom ein sit og trådrikk (stordrikk) ein kveld, er det stor fare for at arbeidet går trått dagen etter. Å koma seg or senga kan vera trått nok, særleg om ein dregst med trålæte (‘det å vera trå; latskap, mothug’) frå før. Men tråskap treng ikkje vera strevsamt og gale. Seige folk kjem ofte langt: «Den vinn som trå er, og taper som brå er.»

Trå er eit adjektiv som svingar seg i nordisk, men det har ikkje same stillinga i alle måla. Dersom me slår opp i ymse ordbøker for bokmål og nynorsk, ser me at artiklane om trå i nynorskordbøkene jamt over er meir omfattande enn i bokmålsordbøkene. Grunnen er ikkje at nynorske ordboksredaktørar er tråe etter (huga på) trå, men at ordet lenge har vore nytta meir i norske målføre og vestnordisk i det heile enn i den danske tradisjonen bokmål byggjer på.

Å trågå nokon er å gå iherdig ut mot og vera påtrengjande mot nokon. Men same kor trågjengde målgranskarane har vore, har dei ikkje funne noko fullvisst svar på kvar trå kjem frå. Eit framlegg er at det kjem frå ei indoeuropeisk rot som tyder ‘riva’. Tydingsskiftet til adjektivet kan då ha gått frå ‘rivande’ til ‘hard, ofseleg, iherdig, urikkande’ og so bortetter. Kan henda høyrer verba truga og tretta til same ætta.

Hankjønnsordet tråe (‘uthald, trott; langvarig uforandra tilstand’) høyrer tvillaust i hop med trå. Stoda er meir uviss for verba trå (‘ha hug på, lengta etter’) og trøya (‘få tida til å gå; underhalda, mora, trivast’) og substantiva trå og attrå (‘lengt, lyst’). Attrå har i alle høve gjort mang ein friar fælt so tråsøken (‘pågåande; plagsam’). Det er uvisst om trå (‘harsk’) og tråna (‘harskna’) høyrer til her.

Det er tungt å gå på ski på trått føre og prøva å sova i same rom som ein trågråten unge. I mange samansetjingar målber tung og trå det same: Tråbeden, tråmjølka og trånæm svarar til tungbeden, tungmjølka og tungnæm. I ordlag som «trå mage» svarar trå til treg.

I personnemningar plar trå ha tydinga ‘sta, strid’, som i tråbukk, tråing og tråpinne. For kvinner finst orda tråblåse og tråkjekse. Det har elles vore vanleg å nytta trå og tråvêr om vind som står jamt på frå éin kant, eller vêr som held seg lenge, anten det er tale om turke, regn (tråregn) eller kulde (tråkulde).

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Emneknaggar

Fleire artiklar

Frank Rossavik er sakprosaforfattar og kommentator i Aftenposten. Like før han fylte fire år, forsvann nesten all høyrsel.

Frank Rossavik er sakprosaforfattar og kommentator i Aftenposten. Like før han fylte fire år, forsvann nesten all høyrsel.

Foto: Leikny Havik

BokMeldingar

Frank Rossavik har skrive ei rørande bok om korleis eit høyrselstap kan påverka kven du blir.

ErikMartiniussen
Frank Rossavik er sakprosaforfattar og kommentator i Aftenposten. Like før han fylte fire år, forsvann nesten all høyrsel.

Frank Rossavik er sakprosaforfattar og kommentator i Aftenposten. Like før han fylte fire år, forsvann nesten all høyrsel.

Foto: Leikny Havik

BokMeldingar

Frank Rossavik har skrive ei rørande bok om korleis eit høyrselstap kan påverka kven du blir.

ErikMartiniussen
Helsedirektoratet i Noreg tilrår same behandling for ME og kronisk utmatting.

Helsedirektoratet i Noreg tilrår same behandling for ME og kronisk utmatting.

Foto: NTB

Ordskifte

«I dag får ikkje ME-pasientane rett behandling.»

Bjørn K. Getz Wold
Helsedirektoratet i Noreg tilrår same behandling for ME og kronisk utmatting.

Helsedirektoratet i Noreg tilrår same behandling for ME og kronisk utmatting.

Foto: NTB

Ordskifte

«I dag får ikkje ME-pasientane rett behandling.»

Bjørn K. Getz Wold

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis