Kor mykje mat produserer vi i Noreg? Den korrekte sjølvforsyningsgraden, altså den som trekker frå kor mykje fôr vi hentar frå utlandet, landar på ein stad kring 40 prosent.

Men talet omfattar ikkje fiskeriet. Verken det som går føre seg i det frie havet, eller det som går føre seg i merdar langs kysten. For sjølvforsyningsgraden definerer berre kor mykje mat som vert produsert på norsk jord – og det er det mange som irriterer seg over. Delvis med rette. Det er jo soleklart at villfanga fisk er del av sjølvforsyninga vår.

Men oppdrettsnæringa har ingenting i sjølvforsyningsgraden å gjere. Årsaka fekk vi svart på kvitt frå matforskingsinstituttet Nofima 19. april. Då kom den faglege rapporten «Utnyttelse av fôrressurser i norsk oppdrett av laks og regnbueørret i 2020». Rapporten syner at berre 8 prosent av fôret «norsk» oppdrettslaks åt det året, var norsk. 92 prosent var altså importert.

Det nye proteinet

Lat oss gå gjennom tala: I 2020 vart det produsert utrulege 1.467.655 tonn oppdrettslaks i Noreg. Nærare halvtanna million tonn, altså, der så godt som ein million tonn er eteleg vare. (Resten er avskjer.) Til denne produksjonen gjekk det med 1.976.709 – nærare to millionar – tonn fôr. Med andre ord importerte vi 3.500.000 tonn meir fôr enn vi produserte laks – eller om lag dobbelt så mykje som den etelege mengda laks vi sat att med.

Dette er ikkje noko nytt. Parallelt med at oppdrettlaksen dei siste tiåra har vorte ein stadig meir effektiv fôrutnyttar, har han vorte stadig meir avhengig av den globale fôrmarknaden. I 1990 åt oppdrettslaksen 65,4 prosent fiskemjøl; i 2020 er delen nede i 12,1 prosent. Samstundes har ei ny søyle funne vegen inn i diagrammet: Vegetabilsk protein fanst ikkje i fôret i 1990, men utgjorde i 2020 40,5 prosent – klart størst.

Og den viktigaste vegetabilske proteinkjelda vi har, er altså soyaprotein. I tillegg et laksen ein del kveitegluten og noko guarprotein og solsikke. Den største feittkjelda i fôret er også vegetabilsk, nemleg raps. Og blant dei marine innslaga kjem brorparten av både proteinet (i form av fiskemjøl) og oljane frå det rapporten kallar reduksjonsfiske, altså fiske utført for å produsere – eller redusere fisken til – fiskemjøl og fiskeolje.

Dette sender oss vidare til eit viktig, globalt sjølvforsyningsspørsmål: Kor mykje av fôret vi gjev til oppdrettslaksen, som vi så feilaktig kallar norsk, kunne menneske over heile jorda, altså monaleg mykje nærare der råvara vert produsert, ha ete direkte?

Ei viktig kjelde til fiskemjøl og fiskeolje i laksefôret er ansjoveta frå Stillehavet. Fangsten av arten er verdas største fiskeri. Sjølv om bortimot 90 prosent av fisken truleg har menneskematkvalitet, vert berre om lag 10 prosent omsett som dette – fordi marknaden ikkje eksisterer.

Menneske kan òg ete soyabønner, kveite, solsikkefrø, raps-, soya- og kokosolje, åkerbønner og erter – råvarer som vi fôrar laksen med i enorme mengder.

Insektimport

Ja, for det er verkeleg store kvantum vi snakkar om her. Kor store skal vi late Nofima sjølv få syne oss: For ingenting av dette er med i tittelen på nettsaka Nofima har skrive om rapporten. «Laksefôr er så smått i omstilling», står det her. Årsaka til det er at «Annet» no er kome opp i 0,4 prosent av det totale laksefôret.

«Det er enorme volum som skal til av en ingrediens for å utgjøre en stor andel i laksefôr», seier leiaren for divisjonen for akvakultur i Nofima – etter å ha spesifisert at desse promillane utgjer over 8000 tonn. Ho heiar vidare på «store og små produsenter som satser og tør, for det avgjør hvor mye og hvor fort laksens matfat endres».

8000 tonn kva då, lurer du gjerne på. Alle er jo for at laksen skal ete meir norsk. Ja, det står endåtil i regjeringserklæringa at ein skal stimulere «til økt bærekraft gjennom et eget program for produksjon av bærekraftig fôr basert på norske ressurser».

Det programmet bør kome i gang snarast – for dei 8000 tonna med insektsmjøl, eincelleprotein, fermenterte produkt og mikroalgar oppdrettsnæringa har klart å bruke så langt, er importerte, alle som ein.

Siri Helle