Det er den tida på året igjen: Sauer og lam har gjort jobben sin i fjella, dalane og utmarka vår – dei har beita og beita og lagt på seg og vorte henta heim og sorterte, og nokre har vorte køyrde til slakteri over heile landet for å verte mellom anna fårikålkjøt.

Men kva for eit lammekjøt kan ein få tak i? Eg går innom ein tilfeldig vald Coop Prix ein stad på Sørlandet. I kjøledisken finn eg to typar frå – tilsynelatande – to produsentar: lammelår i skiver frå Coops eiga merkevare, slakta og produsert av det største private slakteriet i Noreg – Fatland, som har tre slakteri i Noreg, eitt i Ølen, eitt på Jæren og eitt i Oslo.

Det andre produktet er ordentleg fårikålkjøt – stykningsdelar frå fremre del av dyret, stort sett bog og ribber, ser det ut som. Merkenamnet er Henriettes Smaksopplevelser, og dei marknadsfører lam frå Ryfylke.

Ryfylke. Er ikkje det om lag der Ølen ligg, då? Jau, det stemmer, det. Og nei, det er ikkje to slakteri i området. Ser ein nærare på pakningen, står det svart på kvitt: «Produsert for Coop Norge SA av Fatland Ølen AS.»

Verre og verre vert det

Kva er så poenget med å ha to ulike merkevarer? Sit det ei Henriette – eller nokon som forvaltar arven hennar – i Ølen og sorterer ut ekstra fine lam til pakningane med Henriettes Smaksopplevelser? Tvilsamt. Kanskje handlar det heller om å pakke produkt med eit namn, ei historie og eit kjent bruksområde – som fårikålkjøt – i éin pakning, medan eit meir udefinert produkt som skiver av lammelår ikkje treng same innpakningen? Eller er det rett og slett Coop som ser eit høve til sette ein litt høgare kilopris?

No er kiloprisen akkurat lik på dei to produkta denne dagen på Coop Prix: 154,90 per kilo. Det er grovt rekna drygt det doble av det bonden i si tid fekk for slaktet han leverte til Fatland: Avrekningsprisane til Fatland frå 10. oktober varierte mellom 25 og 55 kroner per kilo, alt etter slakteklasse og vekt, og før eventuelt feittrekk, omsetningsavgift, tilskot og meirverdiavgift.

Akkurat kor mykje kvart enkelt ledd har tent på lammet, er altså som vanleg ikkje lett å seie – og det vert ikkje lettare av å vandre vidare inn i butikken: I frysedisken finn eg nemleg både fårikålkjøt og lammelår i skiver. Her er begge variantar Coops eiga merkevare, produsert hjå Fatland. Men kiloprisane svingar i alle retningar: Frose fårikålkjøt kostar 102,90 kroner per kilo, altså femtilappen billegare enn den ferske varianten. Dei skiva lammelåra, derimot, er hundrelappen dyrare: 249,90 kroner tek Coop seg betalt for desse iskalde lårstykka.

Eg hadde ikkje stussa på å kjøpe verken fårikålkjøt eller lårstykke frå frysaren. Kvalitet og smak held seg godt gjennom fryseprosessen. Men kvifor den store prisskilnaden? Kjem dei frosne stykka frå slakt av dårlegare kvalitet? Det burde i så fall vore merkt på pakken.

Røyndommen

Noko anna som er fråverande i fåreutvalet til Coop Prix, er alternativ til Fatland. Eg har til dømes ikkje funne Nortura i det heile – verken som Gilde eller i noka anna form.

Etter litt graveverksemd finn eg eitt unnatak: Fårikål sous vide, altså ferdigmat, frå produsenten Fjordland. Fjordland er nemleg eigd av Tine, Nortura og potetsamvirket Hoff.

Slik har det altså blitt. Samvirket som for berre få år sidan vart skulda for å ha altfor stor makt i matnoreg, er no sopt ned i ei bitte lita ferdigmatskuffe, forvist av kjedene sine eigne merkevarer.

Slik er røyndommen. Så vert spørsmålet: Korleis skal ein medviten forbrukar, som både er glad i god mat og ynskjer at kronene han brukar, skal verte rettvist fordelte og samstundes gje han noko att for dei, handle?

Det er jammen ikkje lett å svare på. «Kjøp det billegaste», kan eg seie, og forsvare det med at bonden får det same uansett, men kva om kjeda då nyttar handlinga som argument for vidare prispress? Kanskje vert vi mest minte på kor avgrensa forbrukarmakta gjennom lommeboka eigentleg er i ei verd der kjedene sit med bukta og begge endane.

Siri Helle