Kva vil det eigentleg seie å vere sjølvforsynt? Eg er fullt klar over at sjølv om eg plukkar alle hønseegga eg et, i hønsehuset i hagen min, og ikkje kjøper dei i butikken, kan eg ikkje seie meg sjølvforsynt så lenge eg kjøper brorparten av maten hønene et gjennom vinteren, på Felleskjøpet. Eg kjøper økologisk, soyafritt kraftfôr – noko som vil seie at om ingen av ingrediensane kjem frå ein soyaåker i Brasil, kjem nok dess fleire av dei frå ein kornåker i Tyskland eller Ukraina. Kor lenge er slikt å få tak i?

Hjortekjøtet eg har i frysaren, derimot, har ingen innkjøp direkte inn i kaloribehaldninga. Men kva med patronane eg treng for å skyte dyret? Sjølv jegerar som lagar skot sjølve, treng å få kjøpt kuler og krut på ein butikk for å kome i mål. I ei krigersk tid har prisar på både krut og metall (til patronhylser) auka kraftig, og varene kan til og med vere vanskelege å få tak i.

I ei globalisert verd er dei fleste krinslaup både større og vidare enn vi fyrst ser føre oss, og det er ikkje berre i det private vi kan ha godt av å tenke litt på dette.

Kva med såfrø?

Vi snakkar om beredskapslager for matkorn. Mykje tyder på at Noreg kjem til å etablere eit slikt lager som svarer til landsforbruket i to til tre månader. Men kva med det som må til for å produsere meir korn, og grønsaker, poteter, urter, frukt, bær og endåtil gras på bøane? Fleirtalet av vekstane som utgjer kvardagsmaten vår, er eittårige. Det vil seie at dei må såast på nytt kvar einaste vår. For nokre vekstar trengst det færre frø. Eitt sukkerertfrø, til dømes, eller eitt tomatfrø, lagar ei heil plante som produserer mange produkt, gjerne over ein lengre periode. For andre planter, til dømes gulrot, raudbete og kålrot, må vi så eitt frø for kvar einaste grønsak vi kan hauste.

Kvart år brukar vi milliardar av frø her til lands. Og kor får vi dei frå? Jau, i stor grad frå det store landet vi for å gjere det enkelt kan kalle utlandet.

Nationen hadde nyleg ein reportasje frå ein av frøprodusentane vi har hatt i Noreg, De Haes gartneri, som mellom anna leverer frø til Solhatt økologisk hagebruk. Solhatt har produsert frø sidan 2012 og er desidert størst i Noreg. Dei tilbyr no over 60 sortar – mange av dei er eldre norske sortar, og alle er frøfaste sortar.

Veit du kva ein frøfast sort er? Det er ein motsetnad til nesten alle frø som vert nytta i industriell produksjon i dag, som i stor grad er hybridsortar. Ein hybrid vil seie eit individ som er skapt for å gje særleg gode resultat i ein generasjon – eit resultat av heterosiseffekten, som vil seie at når ein kryssar to individ av same rase eller sort, vil avkommet i fyrste generasjon ofte få betre eigenskapar enn summen av begge foreldra. Hybridsortane er ubrukelege i meir enn ein generasjon – du kan altså ikkje ta frø frå ei gulrot av hybridsort og vente deg å få brukande gulrøter av det.

Presisjonsarbeid

Som du skjønar: frøavl er big business. Samstundes er det òg eit vanvittig presisjonsarbeid: Ikkje berre må ein velje ut akkurat dei plantene som har dei eigenskapane ein er ute etter, til å gje frø til vidare plantegenerasjonar, ein må òg ha eit miljø som er så reint at ein ikkje får smitte av andre frø i produksjonen. Dette er særleg eit problem i produksjon av såfrø til korn, raps og andre vekstar som må formeirast opp utandørs i stor skala. I mange tilfelle – mellom anna for gulrot og potet – må ein dessutan ta vare på plantene eit heilt år lenger enn ein elles ville gjort: Gulrøter set ikkje frø før sesong nummer to. Mange tek dei opp av jorda om vinteren, lagrar dei og set dei (beste individa) ned att i jorda om våren.

Krevjande og ikkje minst ekstremt viktig arbeid. At Solhatt kan levere 60 sortar både til private hagebrukarar og til ein del – stort sett økologiske – profesjonelle produsentar, er bra. Men i det store sjølvforsyningsbiletet vert det ein drope i havet – særleg når vi tenker på at alle piler peikar mot at vi bør dyrke stadig meir frøkrevjande, eittårige vekstar her til lands i åra som kjem, av omsyn til både klima, helse og sjølvbergingsgrad.

Då må frøtryggleik på dagsordenen. Vi byrjar like godt her og no.

Siri Helle