Matproduksjon er mykje meir enn berre tal. For forståinga av kva det vil seie å sørge for at alle menneske vert mette kvar einaste dag, er det viktig å skjønne at tal sjeldan fortel heile sanninga. Matproduksjon er natur og kultur og kjensler og arbeidskraft og politikk og familie og vêr og massevis av ulike greier. 

Likevel: Nett denne veka er det tala som står i sentrum. Årsaka er at eg nyleg kom over ei samling med så talande og god statistikk at eg ikkje kan late vere å dele han vidare.

Statistikken er produsert av FNs organisasjon for ernæring og landbruk, FAO. Det er altså ingen veslebror vi snakkar om her. Truleg burde eg ha kjent til deira Statistical Yearbook tidlegare, men det gjorde eg ikkje – og sjølv om eg no finn publikasjonen til sals i norske nettbokhandlar, finn eg han heller ikkje omtala i andre medium.

Det skal vi altså gjere noko med no. Den siste utgåva, The Statistical Yearbook 2023, syner utviklinga innan temaa økonomi, produksjon, sal og varepris, mattryggleik og ernæring, berekraft og miljø.

Tolv nullar

For å ta det fyrste fyrst: I 2021 skapte den globale matproduksjonen verdiar for 3,7 trillionar dollar. Og verdien har vakse. Auken er på 84 prosent sidan år 2000, men ikkje meir enn resten av økonomien: Jordbruket sin del av det globale bruttonasjonalproduktet (GDP) har lege stabilt på 4 prosent i den same perioden.

Produsert mengde har òg auka, om enn ikkje like mykje som verdien: Verda produserte 9,5 milliardar tonn åkervekstar og 357 tonn kjøt i 2021, og det er drygt 40 prosent meir enn ved tusenårsskiftet. Meir enn halve veksten i kjøtproduksjonen er vekst i kyllingproduksjon – og kylling er no det mest produserte kjøtet i verda.

Når det gjeld åkerproduksjonen, utgjer dei fire vekstane sukkerrøyr, mais, kveite og ris over halvparten av verdsproduksjonen. Fiskeri og havbruk sette òg produksjonsrekord i 2021 med 182 millionar tonn.

Færre som svelt?

Og med eitt er vi framme ved tusenkronersspørsmålet: Vert det færre eller fleire menneske i verda som svelt? Med bakgrunn i produksjonsveksten vi nettopp har oppdaga, kunne ein jo håpe at det talet gjekk ned. Men det gjer det ikkje. 735 millionar menneske svalt i 2022. Det var 122 millionar fleire enn i 2019.

Tala for kor mange som svelt, gjekk ned frå år 2000 og fram til om lag 2010, då dei stabiliserte seg – og byrja å stige igjen kring 2015. I tillegg syner FAO at 2,4 milliardar menneske – eller 29 prosent av menneska i verda – levde med moderat til alvorleg matutryggleik i 2022.

Ei kurve som likevel stig jamt, er kaloriproduksjonen per verdsinnbyggar: Ein 9 prosent auke frå 2010 til 2021 enda i ein sluttproduksjon på 2978 kaloriar per person per dag – og det er etter at all ikkje-menneskeleg produksjon som dyrefôr, energiproduksjon og svinn er trekt frå.

Om vi berre ser på tal, går ikkje dei siste to avsnitta opp. Dei nye kosthaldsråda våre legg nemleg til grunn at ein vaksen mann treng 2600 kaloriar om dagen, medan ei kvinne treng 2100 kaloriar i snitt. Born treng mindre. Med andre ord burde det vere nok mat til alle.

Men som vi veit, maten vert verken likt fordelt eller utnytta på beste måte. I USA vert det til dømes produsert 3911 kaloriar per amerikanar per dag, og sjølv om dei eksporterer mykje, er éin av tre amerikanarar no overvektige.

Sjølv om alle land i verda produserer mat på ein eller annan måte, er det nokre som produserer meir enn andre. 30 prosent av matproduksjonen i verda går føre seg i berre fire land: 30 prosent av beitearealet i verda er å finne i USA, Kina og Australia, medan 30 prosent av åkerarealet i verda finst i USA, Kina og India.

Skal vi trekke noko ut av alle desse tala? Er vi rusta til det no? Det verkar som fire er eit magisk tal her: Fire land produserer ein tredjedel av maten vår – og fire vekstar utgjer halvparten av vegetabila våre.

Det er eit ganske lågt tal. Eit tal som kan tyde på at vi som matproduserande verd har lagt ganske mange egg i ganske få korger – og samla mykje makt på få hender.

Siri Helle