Ikkje ferdig med alle dei sju slaga? Då kan vi vel seie det byrjar å haste no – føresett at du ynskjer å kome i mål med alle sju, då. Vi kan vel alle skrive under på at det vert jul utan det odde talet på julekaker også. Men om du no skulle ynskje å halde på nett denne tradisjonen, må vi altså slå fast at du byrjar å få det travelt. Så travelt, kanskje, at det er lett å tenkje at du vert nøydd å ty til enkle løysingar: For er det ikkje like greitt å berre kjøpe seg ut av heile greia?

Jau, i utgangspunktet kan det sjå slik ut. Til dømes kan vi gå på Coop og kjøpe ein fempakning Berthas Kakemenn for 24 kroner, og ferdig med det. Store og feite er dei òg, kakemennene. Har vi ikkje ein Coop i nærleiken, kan vi i staden gå på Meny eller Spar og kjøpe kakemenn frå Bakehuset – ein fempakning kostar 40 kroner på Spar og 45 kroner hjå Meny.

Vips, enkelt og greitt, er det ikkje? Jau, kakemenn er eigentleg enkelt og greitt. Kakene, som har mange namn, frå kvite kakemenn til julekallar og julekoner og gøtekælla, var ei av dei fyrste julekakene vi byrja å bake då vi fekk komfyrar her i landet utover 1800-talet. Før det bakte vi jo mykje meir på takker og i jern, noko som framleis syner att i julebaksten (kvifor har vi elles goro- og krumkakejern i huset?). Og når det skulle vere ekstra fint, bakte vi med dei mest luksuriøse råvarene vi hadde – sukker og fint kveitemjøl.

Ja, dette var ingrediensane i dei fyrste kvite kakemennene: mjøl, sukker, vatn og hevemiddelet hornsalt. Hornsalt vart ein gong laga av hjortegevir, men no vert det same stoffet – ammoniumhydrogenkarbonat – framstilt syntetisk. Lukta av salmiakk er der framleis, då. Ho fordampar når kakene vert steikte og endar i kjøkkenet ditt, ikkje i kakemennene.

Komplikasjonar

Som var det vi eigentleg heldt på med – å bake kakemenn, altså, med fire enkle ingrediensar. Så har kakene utvikla seg etter kvart – mjølk har kome til, og smør, og vaniljesukker er det nokre oppskrifter som seier, men dei har uansett alle det til felles at dei er mange gonger enklare enn oppskriftene som ligg bak kakemennene vi får kjøpt på Coop og Meny og Spar.

Når Bakehuset og Berthas lagar kakemenn for sal i butikkar, brukar dei atten ulike ingrediensar. Industrien, som i teorien skal forenkle matlaginga vår, er i staden vorten så komplisert at han treng meir enn fire gonger så mange ingrediensar som du og eg treng for å lage same kaka. Og mange av dei er i seg sjølv så kompliserte at dei knapt kan kallast råvarer i det heile: naturleg smøraroma, til dømes, som er å finne i Berthas kaker, har òg namnet butan-2,3-dion og er ei gulfarga kjemisk sambinding som luktar som smør om du tynnar det nok ut.

I tillegg baker industrien òg kaker på ein måte som gjer at dei treng emulgatorar – dette er eit stoff som får vatn og feitt til å blande seg med kvarandre. Dei fleste av oss klarer dette meir enn godt nok med visp og handmakt eller eventuelt ei kjøkkenmaskin, men industrien brukar også emulgatorar.

«Enkel oppskrift»

Meny har vore rause nok til å ha ei oppskrift på kakemenn på heimesida si – dei kallar ho endåtil ei «enkel oppskrift». Her tilrår dei berre fem ingrediensar: sukker, smør, hornsalt, mjølk og mjøl. Bakar du sjølv, kan kakemennene sjølvsagt òg verte kakekoner, eller kakemenneske, eller kakekatter, kakeaper eller kakestjerner, om du heller vil det. I tillegg sparer du faktisk ein god del pengar: Eg har rekna på det, og om du kjøper alle ingrediensane Meny meiner du treng på Meny, kostar det deg om lag 55 kroner per kilo kakemenn du lagar – inkludert den ikkje heilt dyraste konditorfargen. Det er godt under halvparten av det kakene kostar ferdig bakte.

Og best av alt: Ifylgje daglegvarekjeda tek det berre mellom tjue og førti minutt. Det spørst om pynting kjem i tillegg, men det er jo perfekt underhaldning til ein – lat oss innsjå det – ganske oppbrukt litle julaftan-sketsj. Spring og bak, eller dropp heile kakene. Uansett: God jul!

Siri Helle