JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Frå matfatetKunnskap

Julebrus

Hanseatane fann ikkje opp julebrusen, men det er ikkje langt unna.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Raud brus, utvilsamt. Men er det julebrus? Og er han god? Det veit du ikkje før du smaker.

Raud brus, utvilsamt. Men er det julebrus? Og er han god? Det veit du ikkje før du smaker.

Foto: Pxhere.com

Raud brus, utvilsamt. Men er det julebrus? Og er han god? Det veit du ikkje før du smaker.

Raud brus, utvilsamt. Men er det julebrus? Og er han god? Det veit du ikkje før du smaker.

Foto: Pxhere.com

4193
20221216
4193
20221216

Før vi går i gang, skal eg love deg éin ting: Denne spalta skal ikkje kåre årets beste julebrus, slik alle andre medium med respekt for seg sjølv synest dei må gjere om lag på denne tida. Kvifor ikkje? Fordi å kåre årets beste julebrus ikkje gjev meining. Kvifor det ikkje gjev meining, vil vi skjøne når vi har sett litt nærare på kva julebrus eigentleg er.

Den fyrste norske julebrusen var det sjølvaste Hansa som stod for i det bergenske år 1970. Den fyrste julebrusen på marknaden var raud, og julebrus har i alle år sidan og med ujamne mellomrom vorte skulda for å vere ein julekopi av den raude Perle-brusen. For raud julebrus smakar litt slik – litt bringebæraktig, om ein skal tru produsentane – sjølv om ingen vågar seg til å hevde at det er noko som liknar bringebær i den raude julebrusen. Det er det heller ikkje.

På same måte er det heller ikkje champagne i den meir champagnebrusaktige brune julebrusen som dukka opp berre få år etter den raude. Fyrst ute var Hamar og Lillehammer bryggeri, som alt på 1970-talet laga både raud og brun julebrus.

Akkurat kvifor desse to smakane vart dei offisielle julebrusvariantane, er det truleg ingen som veit. Det vart slik, og no er det slik, og vi kan krangle til vi vert blå om kva for ein variant som er best, men ingen kjem nokon gong til å vinne eller tape.

Sterile innhaldslister

I grove trekk er ingredienslista til alle julebrusane, anten dei er raude, brune eller karamellfarga, heilt lik. Ja, eigentleg er det berre maks to råvarer i julebrus: alle inneheld vatn, og dei som ikkje er lettvariantar, inneheld sukker – lettvariantane inneheld i staden andre søtingsstoff. Utover dette inneheld dei aromastoff og fargestoff.

Det er dette aromastoffet som gjer at ulike julebrusar smakar ulikt. Men akkurat kva dei variasjonane består i, får vi ikkje vite: å skrive aroma er så langt julebrusprodusentane treng å strekke seg. Korleis det aromastoffet er bygd opp, eller akkurat kva det er bygd for å smake, det får framleis lov å vere brusfabrikkens store løyndom. «Før lå oppskriften i en safe, nå er de lagret i en sikker ’sky’», som Bergens Tidende skreiv om Hansa Borgs julebrus i ei sak om opphavet til den raude julebrusen frå 2020.

Total kontroll

Til skilnad frå juleøl, pinnekjøt, lutefisk og andre produkt som vert testa og vurderte i desse tider, er altså julebrus ikkje eit foredla matvareprodukt. Desse produkta, som er laga på levande råvarer som gjæra bygg eller tørka lammekjøt eller luta torsk, er utsette for ei rekke lite kontrollerbare påverknader under produksjonsprosessen, anten det handlar om kvaliteten på kjøtet, som speglar korleis lammet har levd, eller råmen det vert tørka i, eller det kan vere stivelseprosenten i byggkorna som vert malte, eller styrken på luten tørrfisken er lagd i. Det er noko heilt anna med dei sterile råvarene som ligg bakom ei flaske julebrus.

Julebrusprodusentane har 100 prosent kontroll med kvart einaste element i prosessen fram til den smaken julebrusen får slutt. Om du opnar flaska og synest ho smakar altfor syntetisk, er det fordi produsenten vil at han skal smake altfor syntetisk – fordi somme likar slik smak. Andre vil synast at brusen du likar, som ein faktisk kan ane at nokon har prøvd å få til å likne på smaken av bringebær, smakar altfor surt, til dømes.

Ingen, bortsett frå dei få produsentane som sit på oppskriftene bak brun julebrus, veit kva champagnesmak eigentleg er. Då vert det vanskeleg – ja, beint fram umogleg – å definere kva for champagnesmak som er god, og kva for ein som er dårleg. Av same årsak kan eg diverre heller ikkje kritisere produsentane av julebrussaft, eller Q-Meieriene, som før kvar jul lagar det yoghurtliknande produktet Skyr med smak av raud julebrus, eller Tine som no, nytt av året, har laga iste med smak av julebrus.

Det må i så fall vere den sistnemnde, for Tine opplyser ikkje kva type julebrus dei har etterlikna på isteflaska si. For sjølvsagt er det skilnad på den raude og den brune. Eg har min favoritt, men kva for ein det er, det er og blir ei privatsak.

Siri Helle

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Før vi går i gang, skal eg love deg éin ting: Denne spalta skal ikkje kåre årets beste julebrus, slik alle andre medium med respekt for seg sjølv synest dei må gjere om lag på denne tida. Kvifor ikkje? Fordi å kåre årets beste julebrus ikkje gjev meining. Kvifor det ikkje gjev meining, vil vi skjøne når vi har sett litt nærare på kva julebrus eigentleg er.

Den fyrste norske julebrusen var det sjølvaste Hansa som stod for i det bergenske år 1970. Den fyrste julebrusen på marknaden var raud, og julebrus har i alle år sidan og med ujamne mellomrom vorte skulda for å vere ein julekopi av den raude Perle-brusen. For raud julebrus smakar litt slik – litt bringebæraktig, om ein skal tru produsentane – sjølv om ingen vågar seg til å hevde at det er noko som liknar bringebær i den raude julebrusen. Det er det heller ikkje.

På same måte er det heller ikkje champagne i den meir champagnebrusaktige brune julebrusen som dukka opp berre få år etter den raude. Fyrst ute var Hamar og Lillehammer bryggeri, som alt på 1970-talet laga både raud og brun julebrus.

Akkurat kvifor desse to smakane vart dei offisielle julebrusvariantane, er det truleg ingen som veit. Det vart slik, og no er det slik, og vi kan krangle til vi vert blå om kva for ein variant som er best, men ingen kjem nokon gong til å vinne eller tape.

Sterile innhaldslister

I grove trekk er ingredienslista til alle julebrusane, anten dei er raude, brune eller karamellfarga, heilt lik. Ja, eigentleg er det berre maks to råvarer i julebrus: alle inneheld vatn, og dei som ikkje er lettvariantar, inneheld sukker – lettvariantane inneheld i staden andre søtingsstoff. Utover dette inneheld dei aromastoff og fargestoff.

Det er dette aromastoffet som gjer at ulike julebrusar smakar ulikt. Men akkurat kva dei variasjonane består i, får vi ikkje vite: å skrive aroma er så langt julebrusprodusentane treng å strekke seg. Korleis det aromastoffet er bygd opp, eller akkurat kva det er bygd for å smake, det får framleis lov å vere brusfabrikkens store løyndom. «Før lå oppskriften i en safe, nå er de lagret i en sikker ’sky’», som Bergens Tidende skreiv om Hansa Borgs julebrus i ei sak om opphavet til den raude julebrusen frå 2020.

Total kontroll

Til skilnad frå juleøl, pinnekjøt, lutefisk og andre produkt som vert testa og vurderte i desse tider, er altså julebrus ikkje eit foredla matvareprodukt. Desse produkta, som er laga på levande råvarer som gjæra bygg eller tørka lammekjøt eller luta torsk, er utsette for ei rekke lite kontrollerbare påverknader under produksjonsprosessen, anten det handlar om kvaliteten på kjøtet, som speglar korleis lammet har levd, eller råmen det vert tørka i, eller det kan vere stivelseprosenten i byggkorna som vert malte, eller styrken på luten tørrfisken er lagd i. Det er noko heilt anna med dei sterile råvarene som ligg bakom ei flaske julebrus.

Julebrusprodusentane har 100 prosent kontroll med kvart einaste element i prosessen fram til den smaken julebrusen får slutt. Om du opnar flaska og synest ho smakar altfor syntetisk, er det fordi produsenten vil at han skal smake altfor syntetisk – fordi somme likar slik smak. Andre vil synast at brusen du likar, som ein faktisk kan ane at nokon har prøvd å få til å likne på smaken av bringebær, smakar altfor surt, til dømes.

Ingen, bortsett frå dei få produsentane som sit på oppskriftene bak brun julebrus, veit kva champagnesmak eigentleg er. Då vert det vanskeleg – ja, beint fram umogleg – å definere kva for champagnesmak som er god, og kva for ein som er dårleg. Av same årsak kan eg diverre heller ikkje kritisere produsentane av julebrussaft, eller Q-Meieriene, som før kvar jul lagar det yoghurtliknande produktet Skyr med smak av raud julebrus, eller Tine som no, nytt av året, har laga iste med smak av julebrus.

Det må i så fall vere den sistnemnde, for Tine opplyser ikkje kva type julebrus dei har etterlikna på isteflaska si. For sjølvsagt er det skilnad på den raude og den brune. Eg har min favoritt, men kva for ein det er, det er og blir ei privatsak.

Siri Helle

I grove trekk er ingredienslista til alle julebrusane heilt lik.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Statsminister Jonas Gahr Støre avsluttar Kina-vitjinga i fjor i Shanghai, den største byen i landet og den travlaste hamna i verda.

Statsminister Jonas Gahr Støre avsluttar Kina-vitjinga i fjor i Shanghai, den største byen i landet og den travlaste hamna i verda.

Foto: Heiko Junge / NTB

UtanriksSamfunn

Noreg skal vera det mest demokratiske landet i verda, men ignorerer Asias fremste og samstundes mest truga demokrati

HalvorEifring
Statsminister Jonas Gahr Støre avsluttar Kina-vitjinga i fjor i Shanghai, den største byen i landet og den travlaste hamna i verda.

Statsminister Jonas Gahr Støre avsluttar Kina-vitjinga i fjor i Shanghai, den største byen i landet og den travlaste hamna i verda.

Foto: Heiko Junge / NTB

UtanriksSamfunn

Noreg skal vera det mest demokratiske landet i verda, men ignorerer Asias fremste og samstundes mest truga demokrati

HalvorEifring
Rune Slagstad på veg inn til Finansdepartementet måndag denne veka.

Rune Slagstad på veg inn til Finansdepartementet måndag denne veka.

Foto: Dag og Tid

KommentarSamfunn

Venstre­­populisme på norsk

Ap bør skale av nokre marknadsteknokratar for å gje rom for ein populistisk storkoalisjon til venstre.

Rune Slagstad
Rune Slagstad på veg inn til Finansdepartementet måndag denne veka.

Rune Slagstad på veg inn til Finansdepartementet måndag denne veka.

Foto: Dag og Tid

KommentarSamfunn

Venstre­­populisme på norsk

Ap bør skale av nokre marknadsteknokratar for å gje rom for ein populistisk storkoalisjon til venstre.

Rune Slagstad

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis