Lat oss slå det fast: Menneske er grasetarar. Kvar gong vi tek oss ei skive, er vi grasetarar, kvar gong vi unner oss ein iskrem i sommarvarmen, kvar gong vi får eit brett sushi levert på døra, og kvar gong vi tek oss eit glas øl, er vi grasetarar og grasdrikkarar.

For gras er jo mykje meir enn berre timotei, plen og ugras. Blant dei økonomisk viktigaste grasplantene i verda er havre, rug, bygg, kveite, ris, mais, hirse, durra, sukkerrøyr, bambus, timotei og rapp, melder Wikipedia. Både vi og husdyra våre har nytta oss av gras sidan lenge før vi vart jordbrukarar.

Vi menneske vel oss jo litt andre delar av graset enn dyra gjer, då. Vi får ikkje så mykje næringsverdi ut av stengel og bladverk, men treng å få tørka og foredla frøa for å klare å nyttiggjere oss av grasfamilien til mat. Og resten, det som ikkje vi menneske klarar å ete, det gir vi til husdyra.

Eller var det ikkje heilt slik lenger?

Menneskemat

Noreg dyrkar gras. Det veit vi. Det graset som veks på bøen, går til drøvtyggarane, enten direkte på beite eller foredla i rundballar, siloar eller høystål. Så har vi altså gras som veks i åker òg. Dei åkrane kallar vi gjerne kornåkrar. Og det som veks her, det går vel til menneskemat?

I altfor stor grad er nok svaret på det spørsmålet nei. Til dømes synte ei pressemelding frå Opplysningskontoret for brød og korn førre veke at berre 0,5 prosent av bygget som vert dyrka i Noreg, vert brukt til menneskemat.

Men då vert det kanskje ikkje dyrka så mykje bygg i Noreg, om vi ikkje vil ete det? Feil. Om lag halvparten av kornarealet vi har i Noreg, vert nytta til å dyrke bygg. Og det er heilt naturleg, for bygg er det kornet det er enklast å dyrke i Noreg – av dei største grasartane har vi ingen føresetnad for å dyrke verken ris eller sukkerrøyr. Mais går så vidt an å dyrke i Sør-Noreg, med nokre få klimaendringar, men det har vore kveite, rug, havre og bygg vi har lena oss på i tusenvis av år – og bygg aller lengst: Vi har dyrka bygg i Noreg i over 6000 år fordi bygget er den av dei fire kornartane som treng kortast modningstid og lågast veksttemperatur.

Opp gjennom tidene har vi brukt bygg til det meste: graut og flatbrød, og mest kjent er sjølvsagt øl. Ja, ein gong var det faktisk eit krav å brygge øl til jul, og du kunne få bot om du ikkje gjorde det. Så var det mange moderne år der vi importerte alt byggmalt frå utlandet. Men no har vi endeleg tatt til vit og byrja å malte norsk bygg igjen. Mellom anna er alt ølet frå Borg brygga på norsk bygg.

Men om øl er kultur, er det jo ikkje mat, og det vert difor ikkje rekna med i den halve prosenten bygg vi klarar å fortære i Noreg på eit år.

Kvifor, når vi produserer 600.000 tonn bygg kvart år, og stadig snakkar om å ete norsk og lokalt og vegetabilsk og grønt, klarar vi ikkje fortære meir enn 3000 tonn bygg?

Bygg til lunsj

Ei av årsakene er nok ei sterk og godt fundert dyrefôrnæring. Dei 596.000 tonna bygg som er att etter at menneskemat og ølbrygging har fått sitt, går til særs godt organisert landbruksverksemd. Grisar, høner, kyr og jamvel sauer og geiter får norsk bygg i kosten sin kvar einaste dag, og det gjer dei jo sunne og friske.

Men altså: Vi skal jo ete meir grønt og mindre kjøt, det er vi alle samde om, sjølv om vi ikkje skal verte vegetarianarar. Vi vil også gjerne betre lønsemda til bønder, som også omfattar kornbønder. Vi vil ete meir lokalt og vere mindre avhengige av import frå andre land. Og vi vil ete sunt og godt.

Dersom vi kunne få alt dette i eitt, alt dette i eit lite grasstrå, faktisk, burde vi ikkje då berre kaste oss over det?

Eg har kanskje spela litt opp til at vi kan det: Vi kan bruke meir bygg til menneskemat. Heilt konkret kan vi byrje med å byte ut ris, som har kjempestort klimafotavtrykk på grunn av store metanutslepp i produksjonen, som forresten skjer på andre sida av jorda, med bygg. Endå meir konkret kan vi byrje med å byte ut Rislunsj frå Tine med Bygglunsj frå Fjordland (som Tine forresten er deleigar i) – minst like godt og eit godt stykke sunnare og meir miljøvenleg. Enklare vert det ikkje.

Siri Helle