Historia har to rom: geografien og tida. Av og til slår ho seg ned på ein eller annan stad ho har valt seg ut. Der set ho fart på det som hender, og ei ettertid vil sjå at her vart det, akkurat no, skapt historie, i tida og i geografien.

For eit par dryge tusenår sidan valde ho seg Aten som arbeidsplass. Mykje av det moderne Europa vart grunnlagt her. Eit halvt tusenår seinare heldt ho auge med ein jødisk rabbi som vandra rundt i Palestina. Han, og flokken hans, fekk sidan ein romsleg plass i historia.

På denne tida hadde historia flytta vestover til Roma, der ho la att mykje byggjemateriale til det som skulle bli Europa. Etter endå eit halvt tusenår valde ho seg Arabia og Mekka til verkstader og adresser, og mykje vart endra, også i Europa.

Så flytte ho nordover, frå Middelhavet, med Karl den store, og dei relativt primitive stammane i Nord-Europa, med sine spreidde adresser, tok den sentrale plassen i europeisk historie.

Førre hundreåret var ein tung ryddejobb for historia. Først jaga ho europearane heim frå dei såkalla oversjøiske områda. På eit halvt hundreår vart Afrika og mykje anna europafritt. Litt seinare i hundreåret avliva ho og gravla den statskapitalismen, også kalla kommunismen, som hadde regjert i Aust-Europa. Eit av dei største imperia i historia gjekk under.

Her vart det mykje etterarbeid for henne.

No har historia med sitt etterarbeid slått seg ned i Kyiv, eller Kiev, som vi sa ein gong. Og det blir dramatisk, som det gjerne blir når historia vel seg ein ny arena. Det blir krig.

Kva er det som skjer? Er det ein variant av den tusenårige kampen mellom dei slaviske folka i aust og dei germanske folka i vest, med namn som Karl XII, Napoleon og Hitler?

Eller er det ein variant av den kampen som har prega siste hundreåra i Vest-Europas historie, mellom fridom og demokrati på den eine sida og diktatur og tyranni på den andre?

Historia er godt kjend i Kyiv. Ho har vore her før. Ei tid var Kyiv større enn London. Ukraina har vore eit uroleg hjørne i Europa. Mange har regjert her: Litauen, Polen, Kviterussland, Russland, Tyskland.

Den første verdskrigen og den russiske revolusjonen bølgja fram over Kyiv og Ukraina. Kiev og Kraków og krigsgangen der var tema i samtalane heime under krigen.

Men også nordmennene har ei historie i Kyiv og i Russland. Halvor Tjønn har nyleg gitt ut ei bok der han fortel at norske og svenske kongar i vikingtida hadde meir kontakt med Russland enn med noko anna land rundt tusenårsskiftet.

Magnus den gode var hos fyrsten Kyiv gjennom heile barndommen, og Harald Hardråde, onkelen hans, gifte seg med Jelisaveta, dotter til fyrsten i Kyiv. Vi har altså ein gong hatt ei ukrainsk dronning i Noreg.

Krigen rundt Kyiv er ein ujamn krig mellom ei militær stormakt og ein mindre mektig granne. Men det er også ein kamp mellom idear.

Russland er eit land som aldri har hatt eit fungerande folkestyre. Styreforma har alltid vore ei form for undertrykking og diktatur. Gorbatsjov prøvde å reformere Russland, først ved å reformere kommunistpartiet, det apparatet som fanst.

Forsøket var mislukka.

Vesteuropeisk historie handlar mykje om kampen mot diktaturet og tyranniet. Det har vore brutalt og blodig her også, i Spania, i Italia og i Tyskland.

No er det rundt Kyiv denne kampen rasar.

Det var den arenaen historia valde denne gongen.

Andreas Skartveit