JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Kultur

Trykt og trekt tilbake

1918: Per Riste omsette Martin Luthers katekisme så fantasifullt at boka blei stoppa. Då hadde forlaget att to eksemplar.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Vanskeleg bodord. Ei dansk utgåve av Martin Luthers katekisme i 1756 blei forboden av di omsetjaren (med norsk far) hadde brukt «temmelig uforbeholdne Udtryk» i forklaringa av sjette bodordet. Luther måla av Lucas Cranach i 1528, utsnitt.

Vanskeleg bodord. Ei dansk utgåve av Martin Luthers katekisme i 1756 blei forboden av di omsetjaren (med norsk far) hadde brukt «temmelig uforbeholdne Udtryk» i forklaringa av sjette bodordet. Luther måla av Lucas Cranach i 1528, utsnitt.

Vanskeleg bodord. Ei dansk utgåve av Martin Luthers katekisme i 1756 blei forboden av di omsetjaren (med norsk far) hadde brukt «temmelig uforbeholdne Udtryk» i forklaringa av sjette bodordet. Luther måla av Lucas Cranach i 1528, utsnitt.

Vanskeleg bodord. Ei dansk utgåve av Martin Luthers katekisme i 1756 blei forboden av di omsetjaren (med norsk far) hadde brukt «temmelig uforbeholdne Udtryk» i forklaringa av sjette bodordet. Luther måla av Lucas Cranach i 1528, utsnitt.

2742
20190301

I Bokåret 2019 skriv Ottar Grepstad om viktige og uvanlege sider i litteraturen gjennom hundre år.

2742
20190301

I Bokåret 2019 skriv Ottar Grepstad om viktige og uvanlege sider i litteraturen gjennom hundre år.

Å forby bøker har verdslege og religiøse makthavarar gjort i hundrevis av år. Ærekrenkingar, påstått sedløyse eller tukling med opphavsretten kan stoppe utgiving eller vidare sal. Arthur Thuesen fortel i Beslaglagte og supprimerte bøker vedrørende Norge (1960) om 316 tilfelle over fleire hundre år. Dessutan trekkjer forlag tilbake bøker når feila er blitt for mange. I 1918 var fem ord nok.

Katekismar har lenge vore viktige handbøker i truslivet. Alkuin, ein rådgivar for Karl den store, skal ha skrive den første seint på 700-talet. Då Martin Luther i 1529 gav ut to katekismar, fornya han denne tradisjonen. Han laga ei stor utgåve for prestane og ei lita for allmenta, med ulike teologiske tyngdepunkt. I den vesle gjorde han greie for dei ti bodorda, truvedkjenninga, sakramenta og bønene.

Den vesle katekismen bygde Luther opp med spørsmål og svar, 44 i talet. Få dreiv det lenger enn hoffpresten Erik Pontoppidan. I Sandhed til Gudfrygtighed frå 1737 samla han «alt det, som den, der vil blive salig, har Behov at vide og giøre». Med sine 759 spørsmål blei boka trykt i over 250 opplag berre for lesarar i Noreg.

Nordmenn måtte lenge lese katekismen på dansk. Sommaren 1891 godkjende regjeringa at Dr. Martin Luthers litle Katekisma av Elias Blix frå Det Norske Samlaget kunne brukast i religionsundervisninga. Blix-salmane blei først lovlege året etter.

Når Luther skulle forklare, spurde han berre: «Was ist das?» «Kva er det?» skreiv Blix. «Det er», skreiv Balestrand-presten Harald Ulrik Sverdrup i si omsetjing frå 1874. Mange tiår og opplag seinare blei Per Riste (1846–1930) beden om å lage ei nynorskutgåve, og Jacob Dybwad trykte 2500 eksemplar i april 1918.

Salet tok av då nokon oppdaga skandalen. Riste hadde erstatta «Det er» med «Kva godt skal me daa?». Det gjekk så nokolunde fram til sjette bodordet: «Du skal ikkje driva hor.»

Kirkedepartementet bad forlaget om å stoppe salet, men der var det berre att to eksemplar. Nokre år seinare kom ein del bøker i retur frå ein landhandlar, og desse eksemplara blei supprimerte.

Omsetjaren visste meir om det sjette bodordet enn dei fleste. Han og Synnøve Aarflot gifta seg i 1881, busette seg i Volda og blei foreldre til Olav tre år etter. I 1888 kom Synnøve, kalla opp etter mora, som døydde i barsel. Barnefaren var Rasmus Steinsvik, men Per Riste tok jenta til seg som si eiga. Livet gjennom trudde ho at han var far hennar, han som i 1918 skreiv seg vekk i det sjette bodordet.

Ottar Grepstad

Neste veke: Boka om Krigen

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Å forby bøker har verdslege og religiøse makthavarar gjort i hundrevis av år. Ærekrenkingar, påstått sedløyse eller tukling med opphavsretten kan stoppe utgiving eller vidare sal. Arthur Thuesen fortel i Beslaglagte og supprimerte bøker vedrørende Norge (1960) om 316 tilfelle over fleire hundre år. Dessutan trekkjer forlag tilbake bøker når feila er blitt for mange. I 1918 var fem ord nok.

Katekismar har lenge vore viktige handbøker i truslivet. Alkuin, ein rådgivar for Karl den store, skal ha skrive den første seint på 700-talet. Då Martin Luther i 1529 gav ut to katekismar, fornya han denne tradisjonen. Han laga ei stor utgåve for prestane og ei lita for allmenta, med ulike teologiske tyngdepunkt. I den vesle gjorde han greie for dei ti bodorda, truvedkjenninga, sakramenta og bønene.

Den vesle katekismen bygde Luther opp med spørsmål og svar, 44 i talet. Få dreiv det lenger enn hoffpresten Erik Pontoppidan. I Sandhed til Gudfrygtighed frå 1737 samla han «alt det, som den, der vil blive salig, har Behov at vide og giøre». Med sine 759 spørsmål blei boka trykt i over 250 opplag berre for lesarar i Noreg.

Nordmenn måtte lenge lese katekismen på dansk. Sommaren 1891 godkjende regjeringa at Dr. Martin Luthers litle Katekisma av Elias Blix frå Det Norske Samlaget kunne brukast i religionsundervisninga. Blix-salmane blei først lovlege året etter.

Når Luther skulle forklare, spurde han berre: «Was ist das?» «Kva er det?» skreiv Blix. «Det er», skreiv Balestrand-presten Harald Ulrik Sverdrup i si omsetjing frå 1874. Mange tiår og opplag seinare blei Per Riste (1846–1930) beden om å lage ei nynorskutgåve, og Jacob Dybwad trykte 2500 eksemplar i april 1918.

Salet tok av då nokon oppdaga skandalen. Riste hadde erstatta «Det er» med «Kva godt skal me daa?». Det gjekk så nokolunde fram til sjette bodordet: «Du skal ikkje driva hor.»

Kirkedepartementet bad forlaget om å stoppe salet, men der var det berre att to eksemplar. Nokre år seinare kom ein del bøker i retur frå ein landhandlar, og desse eksemplara blei supprimerte.

Omsetjaren visste meir om det sjette bodordet enn dei fleste. Han og Synnøve Aarflot gifta seg i 1881, busette seg i Volda og blei foreldre til Olav tre år etter. I 1888 kom Synnøve, kalla opp etter mora, som døydde i barsel. Barnefaren var Rasmus Steinsvik, men Per Riste tok jenta til seg som si eiga. Livet gjennom trudde ho at han var far hennar, han som i 1918 skreiv seg vekk i det sjette bodordet.

Ottar Grepstad

Neste veke: Boka om Krigen

Emneknaggar

Fleire artiklar

Statsminister Jonas Gahr Støre avsluttar Kina-vitjinga i fjor i Shanghai, den største byen i landet og den travlaste hamna i verda.

Statsminister Jonas Gahr Støre avsluttar Kina-vitjinga i fjor i Shanghai, den største byen i landet og den travlaste hamna i verda.

Foto: Heiko Junge / NTB

UtanriksSamfunn

Noreg skal vera det mest demokratiske landet i verda, men ignorerer Asias fremste og samstundes mest truga demokrati

HalvorEifring
Statsminister Jonas Gahr Støre avsluttar Kina-vitjinga i fjor i Shanghai, den største byen i landet og den travlaste hamna i verda.

Statsminister Jonas Gahr Støre avsluttar Kina-vitjinga i fjor i Shanghai, den største byen i landet og den travlaste hamna i verda.

Foto: Heiko Junge / NTB

UtanriksSamfunn

Noreg skal vera det mest demokratiske landet i verda, men ignorerer Asias fremste og samstundes mest truga demokrati

HalvorEifring
Rune Slagstad på veg inn til Finansdepartementet måndag denne veka.

Rune Slagstad på veg inn til Finansdepartementet måndag denne veka.

Foto: Dag og Tid

KommentarSamfunn

Venstre­­populisme på norsk

Ap bør skale av nokre marknadsteknokratar for å gje rom for ein populistisk storkoalisjon til venstre.

Rune Slagstad
Rune Slagstad på veg inn til Finansdepartementet måndag denne veka.

Rune Slagstad på veg inn til Finansdepartementet måndag denne veka.

Foto: Dag og Tid

KommentarSamfunn

Venstre­­populisme på norsk

Ap bør skale av nokre marknadsteknokratar for å gje rom for ein populistisk storkoalisjon til venstre.

Rune Slagstad

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis