Å forby bøker har verdslege og religiøse makthavarar gjort i hundrevis av år. Ærekrenkingar, påstått sedløyse eller tukling med opphavsretten kan stoppe utgiving eller vidare sal. Arthur Thuesen fortel i Beslaglagte og supprimerte bøker vedrørende Norge (1960) om 316 tilfelle over fleire hundre år. Dessutan trekkjer forlag tilbake bøker når feila er blitt for mange. I 1918 var fem ord nok.

Katekismar har lenge vore viktige handbøker i truslivet. Alkuin, ein rådgivar for Karl den store, skal ha skrive den første seint på 700-talet. Då Martin Luther i 1529 gav ut to katekismar, fornya han denne tradisjonen. Han laga ei stor utgåve for prestane og ei lita for allmenta, med ulike teologiske tyngdepunkt. I den vesle gjorde han greie for dei ti bodorda, truvedkjenninga, sakramenta og bønene.

Den vesle katekismen bygde Luther opp med spørsmål og svar, 44 i talet. Få dreiv det lenger enn hoffpresten Erik Pontoppidan. I Sandhed til Gudfrygtighed frå 1737 samla han «alt det, som den, der vil blive salig, har Behov at vide og giøre». Med sine 759 spørsmål blei boka trykt i over 250 opplag berre for lesarar i Noreg.

Nordmenn måtte lenge lese katekismen på dansk. Sommaren 1891 godkjende regjeringa at Dr. Martin Luthers litle Katekisma av Elias Blix frå Det Norske Samlaget kunne brukast i religionsundervisninga. Blix-salmane blei først lovlege året etter.

Når Luther skulle forklare, spurde han berre: «Was ist das?» «Kva er det?» skreiv Blix. «Det er», skreiv Balestrand-presten Harald Ulrik Sverdrup i si omsetjing frå 1874. Mange tiår og opplag seinare blei Per Riste (1846–1930) beden om å lage ei nynorskutgåve, og Jacob Dybwad trykte 2500 eksemplar i april 1918.

Salet tok av då nokon oppdaga skandalen. Riste hadde erstatta «Det er» med «Kva godt skal me daa?». Det gjekk så nokolunde fram til sjette bodordet: «Du skal ikkje driva hor.»

Kirkedepartementet bad forlaget om å stoppe salet, men der var det berre att to eksemplar. Nokre år seinare kom ein del bøker i retur frå ein landhandlar, og desse eksemplara blei supprimerte.

Omsetjaren visste meir om det sjette bodordet enn dei fleste. Han og Synnøve Aarflot gifta seg i 1881, busette seg i Volda og blei foreldre til Olav tre år etter. I 1888 kom Synnøve, kalla opp etter mora, som døydde i barsel. Barnefaren var Rasmus Steinsvik, men Per Riste tok jenta til seg som si eiga. Livet gjennom trudde ho at han var far hennar, han som i 1918 skreiv seg vekk i det sjette bodordet.

Ottar Grepstad

Neste veke: Boka om Krigen