Litteratur

Jan H. Landro

janh@landro.bergen.no

Dersom du ser Marie Aubert på bussen eller trikken, må du passe på kva du seier eller gjer. Ho er ein ivrig menneskeobservatør, kvir seg ikkje for å tjuvlytte til kva folk seier, og skriv gjerne ned interessante replikkvekslingar. Å observere folk, kva dei seier til kvarandre og korleis, korleis kroppsspråk snakkar, korleis born snakkar med kvarandre, korleis born og vaksne samtalar – alt dette er ein del av dei litterære førebuingane.

Så kjem det ut i destillert form i bøkene hennar.

– Romanen er di andre bok, men du har alt hatt stor suksess. Kva trur du er forklaringa?

– Det folk peikar på, er at dei gjenkjenner noko dei synest er ubehageleg å lese om, og som dei samtidig synest er litt godt å lese om. Så prøver eg å skildre personane både med omsorg og litt nådelaust. Eg vil at lesarane skal få sjå personane frå fleire sider. Det hjelper vel òg at tekstane mine er lettlesne.

Einsam

Handlinga i Voksne mennesker spelar seg ut i løpet av nokre få døgn i ei hytte på Sørlandet. Dit drar Ida, 40 år og arkitekt, ugift, utan partnar, barnlaus. Der er veslesystera hennar, Marthe, sambuaren og dottera hans. Og dit kjem mora til dei to systrene saman med kjærasten sin. Ida har nett vore på ein fertilitetsklinikk i Göteborg for å fryse ned egg til seinare bruk – dersom den rette mannen melder seg. Marthe har bak seg fleire abortar etter kunstig befruktning, men er no inne i eit naturleg svangerskap som ser ut til å kunne halde heilt fram.

– Eg bestemte meg tidleg i arbeidet for å skrive om ein alder der det handlar om å få barn eller ikkje få barn, før det er for seint, og der det var så pass presserande at det kunne skape friksjon i eit syskenforhold. Eg ser at i den alderen er det mykje stress knytt til det å få barn.

– Ei form for 40-årskrise gjer seg gjeldande hos hovudpersonen?

– Krisa ho opplever, er absolutt knytt til alderen ho er i, men også til den sosiale situasjonen: både det at ho samanliknar seg med andre og trudde ho skulle ha vore kommen lenger, etablert med partnar og barn, og at ho er ganske einsam. Ho saknar tilhøyrsle og veit ikkje heilt kven ho er i vaksenlivet sitt. Ho veit kanskje ikkje kva som skal vere vaksenlivet hennar.

– Ho reflekterer sjølv fint over situasjonen som einsam og aleine: «Aleneheten er en sirkel som blir større og større.»

– Ho opplever at menneska kring henne grupperer seg i konstellasjonar ho ikkje har tilgang til.

Kjærleikslengt

Til dagleg er Marie Aubert informasjonsrådgivar i Kagge forlag. Ho har studert litteraturvitskap, vore journalist og bur i Oslo. Og, som hovudpersonen i Voksne mennesker, er ho 40 år og har ei syster. Men systera er tjue år yngre, legg Aubert til, i tilfelle nokon skulle lese for mykje sjølvbiografi inn i romanen.

– Du var 37 år då du debuterte. Kvifor venta du så lenge?

– Eg veit ikkje heilt, for eg skjønte tidleg at det var forfattar eg ville bli. Eg gjekk på Skrivekunstakademiet i Bergen då eg var 22 år, men var kanskje litt for ung og uferdig til å få noko varig ut av det året. Eg blei ein mykje betre lesar, men ikkje ein betre skrivar. Eg brukte ein del tid på å komme til eit punkt der eg merka at det var morosamt å skrive igjen og finne fram til eit språk og ein skrivemåte som eg kjende var min. Så slutta eg også å tenkje på at alt måtte vere så innmari feilfritt.

Aubert likar titlar som er konkrete eller inneheld ein talemåte eller replikk. «Vaksne menneske», er noko folk ofte seier når dei er litt forbanna. Og sidan boka handlar mykje om kva som er vaksen identitet, meiner ho tittelen passar. Dei tre viktigaste personane prøver ut ulike måtar å gjere seg vaksne på, og dei har litt forskjellege strategiar for det.

– Det ligg vel òg eit element av ironi i tittelen?

– Dei oppfører seg jo litt barnsleg, men er opptekne av å vere vaksne. Så er hytta ein stad der du som vaksen møter igjen den du var som barn. Det gjer gjerne noko med deg.

– I debutsamlinga di, Kan jeg bli med deg hjem, var det mykje kjærleikslengt. Det er vel ein diagnose vi kan stille for Ida òg?

– Definitivt. Ho er veldig ute etter nærleik og tilhøyrsle, og skammar seg nok sterkt over å ikkje ha det. Ho kjenner at ho ikkje er nok elska, kjenner seg lite attraktiv. Eg tenkjer at det kan ha djupare røter, og at det blir forsterka ved å stå i ein sårbar situasjon som vaksen. Det er vel i stor grad dette som utløyser den sterke syskensjalusien også.

– Syskensjalusien er vel den sterkaste drivkrafta for det som skjer i boka?

– Ja, det er det nok, for Ida har eit digert lager av syskensjalusi å ta av. Men boka handlar også mykje om lengt etter kjærleik. Sjalusi er vel ofte ei forvridd utgåve av denne lengten.

Ida er nøgd med å ha rolla som storesyster og vere den suverene i syskenforholdet. Ho er komfortabel med å vere den som kan trøyste og oppmuntre Marthe når ho ikkje får det til. Samtidig gir ho ikkje ved dørene. Men då Marthe tek leiinga på eit område som er viktig for Ida, opplever ho at veslesystera etablerer noko som Ida blir ståande utanfor. Det endrar maktforholdet mellom dei, og då går ho i gang, medvite eller ikkje, med å underminere Marthe.

Usympatisk

– Det bur mykje trass i Ida?

– Ho er ganske trassig, ja. Det glepp for henne i denne forteljinga, ho mister grepet om både relasjonane sine og seg sjølv, finn ikkje heilt seg sjølv igjen. Det er ein del trass i at ho ikkje skal gjere det og det, og ikkje bry seg om kva venninnene seier. Ho har klare tankar om sin eigen suverenitet, korleis ho oppfattar seg sjølv og vil bli oppfatta av andre. Men ho kjem til kort i løpet av romanen, støyter på noko ho ikkje kan ta seg gjennom.

Utover i boka blir Ida stadig meir usympatisk, men forfattaren trur ikkje det som skjer med henne, er så uvanleg. For ofte er det slik at vi har mange gode intensjonar som kan gleppe når vi blir pressa eller utfordra. Og Aubert finn det interessant å skrive om når dei meir ubehagelege eigenskapane dukkar fram i slike situasjonar.

– I gitte situasjonar må vi anerkjenne at vi ikkje nødvendigvis vil andre vel. Oftast i situasjonar der vi har mista grepet om oss sjølve, eller står i fare for å miste noko som er svært viktig for oss. Eg synest det er interessant å sjå på dei situasjonane der ein taper verdigheit, og ikkje er ærleg og raus og ikkje ønskjer alle alt godt.

– For nokre veker sidan, då du skulle gi sommarlege lesetips til VG-lesarane, skreiv du om Trude Marsteins nye roman: «Marstein kombinerer det hverdagslige med det underholdende og det eksistensielle.» Om lag det same kan vel seiast om romanen din?

– Det ville i så fall vore svært hyggeleg. Å kunne gjere noko ganske kvardagsleg til noko eksistensielt og stort er ein eigenskap eg beundrar hos ein forfattar, og Trude Marstein kan det. Sjølvsagt er det fint om nokon meiner at eg òg kan det. Så er det sikkert ikkje tilfeldig kva for forfattarar eg likar godt.