Kultur

Christiane Jordheim Larsen

christiane@dagogtid.no

Eg hugsar ikkje første gongen eg støytte på streken til Kim Hiorthøy, men eg trur det må ha vore kort tid etter at eg flytta til Oslo for å studere i midten av 90-åra, og for første gong vitja noko slikt som ein filmklubb – Cinemateket.

Ofte drog eg dit i god tid før filmane byrja, for då kunne eg setje meg ned med programbladet og lese om filmane som kom, men også studere dei merkelege illustrasjonane, som kunne vere styggpene teikningar av menneske, manipulerte foto eller collagar av alt mogleg rart. Kor mange hybelveggar har eg sett med programplakatane frå Cinemateket klistra opp med tape? Dei var kjærkomne gratis dekorasjonar, signerte Kim Hiorthøy.

Eller kanskje støytte eg for første gong på streken hans i samband med eit av albuma Motorpsycho gav ut i dei same åra. I delar av venekrinsen min var kvar nye utgjeving rekna som ei storhending, og merksemda knytte seg ikkje berre til musikken, men også til innpakkinga, alltid designa av den same Hiorthøy.

Då eg etter kvart fekk deltidsjobb i bokhandel, bladde eg i dei mange barnebøkene Hiorthøy illustrerte, i lag med forfattarar som Erlend Loe, Bjørn Sortland og Tore Renberg.

Kim Hiorthøy vart for meg i løpet av 90- og 00-talet eit namn som berre svirra omkring kor enn eg vanka. Då han for første gong gav ut ei bok han både hadde skrive og teikna sjølv, med tittelen Du kan ikke svikte din beste venn og bli god til å synge samtidig, i 2002, kjendest det sjølvsagt å kjøpe henne. Det skulle gå 20 år før han teikna og skreiv ei bok igjen.

Prokrastinerer

Kanskje er det urettvist å presentere Hiorthøy på denne måten, som ein del av populærkulturen, sidan det berre representerer ein liten del av arbeidet hans – den delen ein støyter på utan så mykje som å opne ei galleridør.

Hiorthøy har halde fram som grafikar for Cinemateket, Motorpsycho og plateselskapet Rune Grammofon, men det er mogleg å framheve andre ting frå CV-en hans, som plasserer han innanfor det ein kan kalle kunstinstitusjonen.

Det kan vere at han har fast plass i stallen hos Standard, som er eit internasjonalt høgt akta galleri for norske samtidskunstnarar. Eller at han har utmerkt seg som musikar innan elektronisk musikk, som bilet- og scenekunstnar, som dansar og koreograf. Eventuelt at han i 2017 regisserte sin første og hittil einaste langfilm, der han også stod for manus og musikk, The Rules for Everything, som vart nominert til seks Amanda-prisar og lønt med to.

Når eg treffer Hiorthøy på Deichman hovudbibliotek i Bjørvika i Oslo, nokre dagar etter boklanseringa, nemner han knapt slike prestasjonar. I staden fortel han at det nye bokprosjektet kjem som resultat av prokrastinering.

Eigentleg skulle han skrive eit nytt filmmanus, men arbeidet var tungt og vanskeleg, får eg høyre. Slitet enda ikkje opp som filmmanus, men som bok.

På tvers

Heilt sidan han tok til å jobbe, og det var tidleg, har Hiorthøy jobba på tvers av kategoriar.

– Han er jo all over the place, er det første forfattar Erlend Loe seier, når eg ringjer han og bed han seie noko om Hiorthøys arbeid.

Loe trefte første gong Hiorthøy på Kunstakademiet i Trondheim tidleg på 90-talet og har samarbeidd med han om fleire bøker. Loe seier Hiorthøy må ha imponert opptakskomiteen, fordi han alt då han starta kunstutdanninga, hadde det han kallar ein distinkt stil.

Loe hugsar ein ung Hiorthøy som sat oppe til langt på natt for å levere illustrasjonar som skulle med bodbil til Oslo, som sprang etter deadlines, på ei tid då ingen andre han kjende, hadde byrja å tene pengar på kreativt arbeid. Loe ser på Hiorthøy som eit arbeidsjern og som ein person som ikkje har noko ønske om å vere midtpunktet i rommet.

Joakim Haugland, som leier plateselskapet Hiorthøy gjev ut platene sine på, Smalltown Supersound, starta samarbeidet med Hiorthøy i 1999 og kallar han ein pionér.

– Han var tidleg ute med å lage elektronika, kanskje den første i Noreg, men også tidleg internasjonal samanheng, seier han.

Også Haugland oppfattar stilen som særeigen – som om han har ein raud tråd, ein signatur som går att i alt han gjer.

– Uansett kva han driv med, er det hiorthøysk. Det er humor der, noko upretensiøst, men med eit slags alvor i botnen.

Byrjinga

Prokrastineringa enda altså i boka Knivtid, ei samling av 49 historier, eller 50, om vi reknar med ei lita historie som ikkje er oppført på innhaldslista, men plassert nedst på kolofonsida, saman med informasjon om bokrettar, fontar og trykk. Den historia som er presentert som den første, byrjar på denne måten:

«Hvor skal jeg begynne? sa jeg. Bare beskriv omgivelsene, sa Eduardo. Blir ikke det kjedelig? sa jeg. Begynn med en samtale, da, sa han. Mellom oss? sa jeg. Enten det, eller en indre dialog mellom deg selv og noen andre, sa Eduardo. Er det ikke bedre å gå rett inn i handlingen? sa jeg. Som i en James Bond-film, sa Eduardo. Som i en James Bond-film, sa jeg. Det kommer kanskje an på hvordan du gjør det, sa Eduardo.»

Skulle eg la meg inspirere av Hiorthøy, kunne eg ha spurt kor eit intervju som dette byrjar. Det kunne til dømes byrje då eg i eit e-brev spurde om eg kunne treffe han på ein stad som på ein eller annan måte spegla arbeidet hans. Kanskje eit atelier?

Han hadde ein verkstad, svara Hiorthøy, men verkstaden var rotete, og han ville heller treffast ein annan stad, om det var OK for meg. «Kanskje har jeg også en liten motstand i meg mot ideen om et sted som reflekterer arbeidet.»

Høg produksjon

Kanskje er biblioteket ein vel så god spegel, for til saman har det 46 titlar der Hiorthøy har medverka, med tekst, illustrasjon, lyd eller som regissør. Hiorthøy har ein høg produksjon, og biblioteket viser berre ein del av han. Eg lurer alltid på korleis folk med mange ballar i lufta sjonglerer dei. Har han ein plan for dagen?

– Nei… Det er avhengig av kor mykje som skal gjerast, men då eg var yngre, jobba eg veldig fort, fortel Hiorthøy.

I ettertid kan han, seier han, sjå på det som ein slags hybris.

– Eg hadde stor nyfikne blanda med litt arroganse og kanskje entusiasme. Eg hadde stor lyst til å gjere mange ting. Men arrogansen og hybrisen krinsa kanskje rundt at ting var bra nok som dei var. Om eg ikkje tenkte så mykje, vart det bra, og om det ikkje vart bra, gjorde det ikkje så mykje, for eg hadde eg jo ikkje tenkt så mykje på det.

No i dag spør han seg om han kanskje drog det for langt.

– Eg tenkjer at eg har laga unødig mange dårlege ting. Eg kan misunne dei som berre har jobba med éin ting og lagt mykje inn i den tingen. Eg trur at om du bruker mykje tid på éin ting, kjem du ein stad du berre kan kome ved å gjere nettopp det. Men det seier eg kanskje fordi eg ikkje har prøvd det?

Frå måling til dans

Når eg bed Hiorthøy forklare korleis det har hatt seg at han har spreidd seg til så mange felt, gjev han liv til ein CV, som presentert i listeform vil måtte framstå frykteleg lang. Den byrjar med at han droppa ut av vidaregåande etter to år for å byrje på Kunstakademiet i Trondheim. Og sjølv om det var måling han heldt på med på den tida, valde han bort linja for måling og skulptur til fordel for linja for andre uttrykk, som video og performance. På biblioteket oppdaga han grafiske tidsskrift som drog han mot grafikken, og han ville også jobbe med film.

Hiorthøy tok permisjon for å studere film i New York, der han også jobba som assistent for ein filmfotograf. Då han gjekk ut av Kunstakademiet, leverte han eit musikkalbum som avgangsprosjekt, før han laga ei bok som berre romma grafisk design, og som kanskje, seier han no, ikkje var ein veldig god idé. Ved sida av kom grafisk arbeid i magasin og plateomslag, og teikningar til barnebøker i lag med Erlend Loe, som han trefte på Kunstakademiet.

I vaksen alder bygde han på utdanninga si med ein mastergrad i koreografi ved Danshögskolan i Stockholm, og i åra etterpå turnerte han med sceneframsyningar, mest i Sverige, men også i Noreg, i samarbeid med kunstnaren Lisa Östberg.

Det seinaste punktet eg har oppdaga på Hiorthøys arbeidsliste, er utstillinga han hadde på Kunstnernes Hus i Oslo frå juni til august i år, Hullet i veggen, med installasjonar av tre og teikningar.

Kunst og illustrasjon

Eg lurer på korleis Hiorthøy ser på vekslinga mellom produkt som er leverte på oppdrag, og på produkt som, i alle fall i teorien, skal vere heilt fri kunst. Er det ein forskjell, og er det i røynda noko som er heilt fritt?

– På ein måte kan du seie at det ikkje er nokon forskjell. Det kjem an på kva kriterium du legg til grunn for ordet forskjell, seier Hiorthøy, før han landar på at jo, det er ein forskjell.

– Eg trur det er ein slags uuttalt overeinskomst om samanhengen. Til dømes vil dei som bruker og jobbar på Cinemateket, forvente omtrent korleis eit program skal sjå ut. Det handlar om å kjenne noko igjen. I eit galleri vil du nesten alltid kjenne igjen det du ser på som kunst. Det er ein kunstestetikk der romma ofte vil vere kvite, det vil vere færre heller enn fleire ting. Det har ei form. Enkelte gonger er det ikkje slik – ein kan verte overraska, og det kan vere fantastisk. Men det er sjeldan ein kjem til eit cinematek og finn eit program ein ikkje kjenner igjen som eit program.

Det ligg mykje kraft og glede i desse overeinskomstane, seier Hiorthøy.

– Kanskje dyttar ein dei litt i ei retning som er uventa, men ikkje så mykje at det forvirrar folk eller verkar mot hensikta. Men biletkunsten er i ei særstilling, fordi han har som ambisjon å vere ei motkraft også mot seg sjølv, som dei andre uttrykka kanskje ikkje har. Men det kjem an på. Det finst også sjangrar innan musikk og scenekunst som er fulle av motkraft og ubehag, som krev mykje meir av den som skal ta imot det. Men det er kanskje ikkje det første ein tenkjer på når ein skal lage eit program til eit cinematek. At det skal vere uleseleg, til dømes, for å få folk til å tenkje.

Det barnlege

– Vil du seie at dei ulike uttrykka dine har noko til felles, som kan samlast i til dømes eit omgrep?

– Eg trur ikkje det finst fellestrekk for alt, men det er nokre ting som går att, her og der. Ein ting som går igjen, er at eg prøver å komme vekk frå det barnlege og enkle. Det trur eg er ein refleks som har oppstått fordi eg har følt meg plassert i ein bås, og då vil eg bort frå han. Men eg må jo berre erkjenne det som er der. Det er dumt å nekte for dei tinga som er der.

– Når du seier barnleg, så kjenner eg att måten barn fortel historier på når dei leikar i nokre av forteljingane i boka di: «No er du den, og så er eg den, og så gjer vi det.» Er du inspirert av denne måten barn fortel historier på, eller er dette kanskje den mest grunnleggjande måten å fortelje historier på?

– Ja, eg har nok ofte slike samtaler med venene mine også. Ein ser noko og seier at det hadde vore gøy om det hadde vore sånn eller sånn. Det kan ofte gå litt langt, ein ser ting for seg, og det liknar sikkert måten barn fortel historier på, ved assosiasjonsrekker. Ein konkurrerer om idear som går lenger og lenger. Eg trur kanskje den motstanden eg har ved å verte knytt til det barnlege, er at arbeidet då står fram som uskuldig på eit vis. At det ikkje finst eit mørke der og ikkje er alvorleg meint. Det kan jo hende det er slik det er, men eg vil hevde at det ikkje er slik.

Om å fortelje

– Så la oss snakke om boka som nett er komen ut. 49–50 små forteljingar. Kva vil du sjølv seie at dei handlar om?

– Eg ville sagt at dei fleste forteljingane handlar om å fortelje forteljingar på forskjellige måtar. Og ikkje berre om å fortelje forteljingar, men også om å fortelje om å fortelje ei forteljing – at ein fortel kva ei forteljing handlar om utan at ein fortel forteljinga, fortel han.

– Om du spør kva ei bok eller ein film handlar om, seier eg at det handlar om det eller det i eit par tre setningar. Då lagar du di eiga forteljing i hovudet, og fyller ut det eg har sagt. Du tenkjer at dette er ei sånn eller sånn forteljing. Eg synest det er interessant korleis historier kan oppstå som ein slags avfall, eller som ein sopp, ei fermentering.

–?Kva synest du sjølv gjer ei historie god?

– Hm.

Hiorthøy tenkjer. Og tenkjer.

– Du har nett skrive ei bok om dette?

– Eg trur det er ei god historie når eg kjenner ein vilje på vegner av dei eller det historia handlar om. Når det å lese henne eller få henne fortalt får meg til å tenkje på ein annan måte enn eg gjorde før. Eller det kan vere ei historie som ikkje får deg til å tenkje i det heile – det kan vere herleg når det pågår, men då forsvinn ho fort. Ei god historie kan verke på fleire måtar.

Musikk neste

Hiorthøys arbeid med nytt filmmanus vart til ei bok, men han har framleis ikkje gjeve opp arbeidet med ein ny film. Men først skal han lage musikk. Ikkje til eitt prosjekt, men til to.

– Eg held på å ferdigstille musikk til en dokumentarfilm om målaren Olav Christopher Jenssen av Lars Erlend Tubaas Øymo, fortel han.

– Og så er det ein koreograf i Stockholm som heiter Gunilla Heilborn som skal til med ei ny framsyning, så då skal eg også lage musikken til den framsyninga, om Dantes Inferno.

Hiorthøy er framleis all over the place.