Media

Ottar Fyllingsnes

ottar@dagogtid.no

I år kan NPK feira femti år med god von om femti år til. I samband med jubileet har pressekontoret gjeve ut boka Meir på nynorsk til fleire, som har vore eit mål heilt frå starten.

«For somme av oss som var knytte til målrørsla, var det ein draum som vart oppfylt då dette kontoret kom», skreiv NRK-veteranen Herbjørn Sørebø då NPK fylte 25 år.

Byrjinga

I Noregs Mållag leika dei med tanken om eit slikt pressekontor i byrjinga av 1960-åra. Men så heldt Anton Beinset den store talen i Bondeungdomslaget i Oslo, og der la han fram tanken om å starta ei nynorsk vekeavis. Det vart ei stemning som på eit religiøst vekkingsmøte, og det vart berre vifta vekk då eg våga å nemna tanken om eit pressekontor med gode journalistar som kunne prega heile pressa. Dag og Tid vart sett i gang på eit så dårleg økonomisk grunnlag at det vart pengesorger frå første dag, og det skulle stortingsvedtak til for å få pressekontoret skipa, skreiv Sørebø.

Våren 1969 sende Noregs Mållag eit brev til Stortinget om opprettinga av eit nynorsk pressekontoret, og om hausten vart det løyvt 75.000 kroner. Det førte til at pressekontoret vart etablert 1. desember 1969 med setesdølen Aani Rysstad som redaktør. Han starta på berr bakke – utan kundar, medarbeidarar og distribusjonsapparat.

Det var tronge tider i starten og berre pengar til journalist i halv stilling, men i 1970 vart Helge Arild Bolstad den første fast tilsette journalisten.

I Stortinget hadde Aani Rysstad god støtte frå ein annan setesdøl, Osmund Faremo, og kontoret kunne neppe greidd seg utan han.

Han var ein tungvektar som kunne snakka med autoritet på vegner av NPK, og som dessutan markerte seg på Stortinget og i avisene, skriv professor Martin Eide i den nye jubileumsboka.

Det var viktig at NPK ikkje vart eit talerøyr for den organiserte målrørsla. Oppgåva var å laga alle slags stoff på nynorsk, stoff som kunne gå inn i den bokmålsdominerte bypressa. Bak prosjektet stod Noregs Mållag, Noregs Ungdomslag og Kringkastingsringen.

I byrjinga uttalte kring førti aviser at dei kunne vera interesserte i stoff frå pressekontoret, men det vart fleire etter kvart. Etter eit par år var det kring sytti som nytta NPK, og i 1973 var det over hundre som hadde gjort det. Mange brukte svært mykje, andre brukte lite stoff.

Dei første åra møtte pressekontoret ein viss motstand i «eigne rekkjer» i tillegg til dei negative reaksjonane frå «riksmålsbevegelsen». Bladstyrar Per Håland i Gula Tidend var truleg den fremste kritikaren, ved sida av journalist Ludvig Jerdal i Dagen, og dei var naturlegvis misnøgde med språket.

Kuriosa

I mange år var NPK mest kjent for kuriosa, det vil seia små artige, kuriøse meldingar som fekk lesarane til å trekkja på smilebandet eller skratta høgt. Mangeårig NPK-redaktør Asgeir Olden skriv i jubileumsboka at dei heile tida vart latterleggjorde på grunn av kuriosasakene, men det var dei som gjekk best i dei norske media.

På ein vanleg dag sende pressekontoret ut mange meldingar. Blant dei kunne det vera ei lita sak av det kuriøse slaget, og ofte var det denne meldinga avisene leita seg fram til og brukte. I det vesle pressekontoret var ein sjølvsagt glad for alle meldingar som vart brukte, men frustrasjonen kunne vera stor over at det var dei små, rare notisane som vart plukka ut, og ikkje saker som var gode og godt gjennomarbeidde.

Olden skriv at han i tida som redaktør alltid sa at NPK skulle vera best i landet på B-nyheiter. På A-nyheitene var dei sjanselause, så få som dei var. NPK satsa på det andre ikkje satsa på. Og dei gjorde noko elegant – dei skreiv kort. Når dei dekte dei same sakene som NTB, brukte dei berre ein firedel av plassen, skriv Olden.

Ålen i møkakjellaren

Gard Espeland, som var redaktør først i 1990-åra, fortel i den nye boka at kontoret ofte fekk spørsmål om meir informasjon frå folk som hadde lese notisane. Rekorden vart sett då NPK sende ut ei melding om ein svensk bonde som hadde teke til med oppdrett av ål i ein tidlegare møkakjellar. Etter den notisen fekk NPK mellom 20 og 30 telefonar frå interesserte som ville vita meir, og på kontoret freista dei å formidla kontakt så godt dei kunne.

Av dei meir kuriøse telefonane var mannen som ringde redaktøren privat seint ein kveld og spurde: «Er det De som er interessert i gammelt dameundertøy?» Det var like etter at NPK hadde sendt ut ein notis om eit dansk museum som etterlyste slikt. Mannen som ringde, heldt på å rydda opp etter ei gamal tante som hadde døydd.

Espeland skriv at han meiner at dei greidde å skapa kontakt den gongen også. Han fortel også om korleis NPK formidla nyhendesakene i gamle dagar – for nesten tretti år sidan. Den gongen hadde kontoret éin stasjonær PC, og distribusjonen skjedde på to måtar. Den eine var via faks til NTB, som skreiv inn artiklane på nytt og sende dei vidare. Men artiklane skulle ut også til småavisene som ikkje var knytte til NTB. Ut på ettermiddagen vart dagens produksjon difor kopiert og lagd i store konvoluttar og send som A-post til avisene.

Arka som kom ut av kopimaskina, var varme, og konvoluttane var framleis varme då dei vart leverte på posten. Her var det verkeleg snakk om hot news, slår Gard Espeland fast – med eit glimt i auget. For det kunne enno ta fleire dagar før store og små nyhende kom på trykk i lokalavisene kringom i landet.