Eg har skrive nokre brev på hundre sider i mitt liv, og mange fleire på femti, førti, tjue, til vener og dei som etterkvart ikkje orka å vere vener. Etter at eg var i Berlin på ei stipendreise i 2001, ein månad etter 11. september, var eg så nervøs av alt tryggingsoppbodet og den generelle miltbrannstemninga at eg skreiv ut tre skriveblokkar og fire kulepennar på tre veker – eg skreiv på meg tennisolboge i tillegg til den kroniske senebetennelsen i skuldra. Etter det har eg ikkje skrive for hand. Men har ikkje slutta å skrive brev. Mange ymtar frampå om at e-postane mine med fordel kunne sjå litt mindre ut som brev, då det tek vinter og vår å lese dei. Greitt nok. Det kjem aldri til å skje.

Om stort og smått

Som brevskrivar har eg òg vore oppteken av andre brevskrivarar, særleg i litteraturen. Private korrespondansar, sjølvsagt. Men aller mest interesse har eg fatta for dei «stasjonære reisebreva», som eg kallar brevsamlingane «Kolbotnbrev» av Arne Garborg, «Brev fra Kjørkelvik» av Aksel Sandemose og «Kollvikabrev» av Arild Nyquist. Til tre ulike tider i norsk historie sat dei på kvar sin stad, i Østerdalen, på Sørlandet og i Nord-Noreg, langt frå byen, og skreiv frå plassen sin – til aviser, til tidsskrift eller til skuffen som seinare skulle bli til ei bok. Dei skreiv om skiftande vêr, om vekslande postgang, om dyr dei hadde på bruket eller støytte på i skogen, om å klare seg i periferien, om kva dei åt og korleis dei fekk maten på bordet, om å reparere ting, om det sosiale livet eller mangelen på det same; det siste var gjerne friviljug.

Felles for dei tre A-ane var, i tillegg til at dei ikkje opphavleg var frå plassane dei sat på, at dei skreiv om det vesle og det store. Desse essayistiske breva er med andre ord vid lesing. Lesaren kjenner lukta av både reinlavet i fjellet, beveren i vatnet og kveita i sjøen – og diskutable politiske vedtak.

Dei tre hadde ulike utgangspunkt for å kome til dei nemnde stadene. Arne Garborg hadde lenge vore trøytt av posten sin i Statsrevisjonen. Han ville vekk frå det hersens Kristiania, fann sin stad ved Savalen, reiste dit og blei der i ti år, det aller meste av tida saman med Hulda. Aksel Sandemose flykta grunna illegalt arbeid til Sverige under krigen, og då han kom tilbake, ville han slett ikkje bu i byen. Han og kona Eva busette seg ved Dalsvann i Søndeled i Aust-Agder. Der budde dei i ti år. Arild Nyquist var formingslærar i Stamsund i Lofoten store delar av 60- og 70-talet, og var nordpå av yrkesgrunnar, saman med si Anne-Kari.

Breva er skrivne i ein periode frå 1880 til 1980-talet. Dei har altså ikkje noko med kvarandre å gjere, anna enn at dei seinare forfattarane sikkert har lese dei førre, at dei delte ein slags sjanger, og at eg har lese dei gjennom eit heilt liv.

Tilknytinga

Ikkje heilt tilfeldig: Eg har hytte på Bratthø på Tynset, ikkje langt frå Garborgs Kolbotn, og ein familie eg likar å tenkje på som min, har hytte ved Dalsvann, der Sandemose budde i andre enden av vatnet. Familien tenkjer visst framleis på meg òg som slekt, for eg har vore der kvar sommar fram til no utan at nokon har kommentert det. Sjølvsagt har Garborg vore ein del av vårt Bratthø, og Sandemose ein del av vårt Roligheden, som er namna på hyttene.

Det er desse to stadene. Det er desse to stemmene, Garborg og Sandemose, eg ser så levande for meg når eg les «Kolbotnbrev» og «Brev fra Kjørkelvik», for eg ser det same som dei ser. Ikkje på innsida av hovudet, men utanfor vindauga. Det er det same vatnet, dei same fjella. Tekstane kjem tett på. Eg har verken hytte eller familie i Lofoten, men eg har i det minste vore mykje i Vesterålen, og har med stor glede lese «Dikter Arild», som liten og stor.

Dette er dei tre A-ane. Den engstelege Garborg som ikkje var laga for ruskevêr i nokon forstand. Den einsemdsøkande Sandemose som ikkje likte besøk, men som var gjestmild i spaltene sine. Den sorgmuntre Nyquist som såg på verda med observant skråblikk.

I denne spalta tenkte eg å gå litt omkring i sjangeren deira, frå mitt eige Bratthø. Det blir ikkje hundre sider, det blir omtrent akkurat som dette.

Ingvild Bræin