Litteratur

Jan H. Landro

janh@landro.bergen.no

Det er råd å skrive ein god roman, også for ein debutant, utan å vite kva han skal «handle» om. Det er Fjellfolk eit prov på. Ellen Emmerentze Jervell hadde i utgangspunktet berre lyst til å finne attende til gleda ved orda og gleda ved teksten, så kom historia til henne under skrivinga, stykkevis og delt.

Som diplomatdotter har ho vakse opp i Asker, Bonn og Berlin. Ho studerte journalistikk, og på utveksling i Washington DC blei ho kjend med han som var sjef for Wall Street Journal der. Han ville tilrå at ho fekk praktikantplass på det nordiske kontoret til avisa, og etter fem månader fekk ho fast jobb. Ho var der i fire år, med Stockholm og Frankfurt som arbeidsplass.

– Dette er vel ikkje ein jobb ein ung journalist vil slutte i?

– Det er ein heilt utruleg jobb. Eg har arbeidd med nokre av verdas flinkaste journalistar, som har vilja meg vel og gjort meg god og medviten. Eg har lært ting eg truleg ikkje kunne lært andre stader. Men ein slik jobb krev òg ein spesiell type dedikasjon, for det er ekstremt arbeidskrevjande. Du har så å seie aldri fri og er mentalt kopla på heile tida. På slutten dekka eg flyktningkrisa i 2015. Då reiste eg mykje aleine kring i Europa, snakka med menneske som gjekk gjennom store traume. Det var mykje arbeid og lite fri, og vanskeleg å distansere seg frå lagnadene. Det blei ei mental påkjenning for meg, eg kjende meg tom og visste ikkje heilt korleis eg skulle jobbe vidare. Eg tok til å tvile på meg sjølv, på evnene til å skrive og til å lage intervju. Ein lang prosess førte til at eg slutta, dessutan ville eg svært gjerne heim til Noreg.

– Når du så skriv ein roman, er det ei historie langt unna dei ferske inntrykka frå Europa. Kanskje måtte det bli slik?

– Ja, eg trur nok det. Eg byrja berre å skrive, utan heilt å vite kvar eg ville. Nokon stor, grandios plan hadde eg ikkje.

– Hadde du det klart for deg at det var ein roman du skulle skrive?

– Eg hadde aldri skrive ein roman før, men hadde veldig lyst til det, og ingen illusjon om å få det til. Prosessen har gått mykje betre enn eg kunne håpe på, men eg sa ikkje til nokon kva eg heldt på med før eg hadde signert kontrakten med Gyldendal.

Ikkje lystig

Fjellfolk er ein roman om ei handfull personar, liva deira og forholdet dei har til fjellet. Boka handlar mellom anna om to generasjonar med uønskte born og eit vanskeleg mor–dotter-forhold, men opnar for ulike tolkingar: Er til dømes dei to borna eitt og det same, berre i ulike livsfasar? Eller er eit ufødd barn det andre barnet i historia? Fjellfolk gir ingen klare svar, det gir heller ikkje forfattaren.

– Det skal vere opp til lesaren å tolke det eg skriv. Nokon fasit vil eg ikkje gi.

– Du slår an tonen alt frå første side med mora Katrine, som i skjul et opp all sjokoladen i julekalenderen til den 11 år gamle dottera Frida?

– Lystig er det slett ikkje. Eg hadde ingen tankar om at det skulle vere ein svært trist roman då eg tok til å skrive. Eg såg det meir som ei empatisk øving, ein freistnad på å finne ut kva som ville skjedd om dette var sant. Den tanken følgde eg heilt ut for å sjå kva som skjer når folk tar avgjerder mange synest er dårlege. Eg har freista vere den karakteren eg skriv om, utan å sensurere meg. Det kunne eg nok òg gjere fordi eg ikkje trudde at det ville bli bok av dette. Derfor har framstillinga blitt noko hard somme stader.

Gjennom heile boka vekslar kapitteloverskriftene mellom «Det første barnet», som vi aldri får vite namnet på, og «Det andre barnet». Først langt ute i romanen skjønar vi at Frida, som er vaksen i kapitla om «Det andre barnet», er identisk med den namnlause jenta i «Det første barnet». At ho er namnlaus som lita, forklarar forfattaren med at mor hennar berre kallar henne for «barnet» og slik distanserer seg frå henne, ser henne meir som eit omgrep enn som eit menneske.

– Katrines lege, som også er pilleleverandøren og elskaren hennar, forgrip seg regelbunde på Frida medan jenta er om lag ti år. Skjønar ikkje mora dette, eller bryr ho seg ikkje?

– Her ligg noko av spenninga eller ubehaget: Kor mykje veit ho, eller kor mykje unngår ho å sjå?

– Er Frida eit skadd barn?

– Eg tenkjer at vi menneske er om ikkje skadde, så i sterk grad påverka av vilkåra vi har vakse opp under. Frida er òg det. For svært mange menneske, også i Noreg, er livet ganske vanskeleg. Vi har kanskje ein idé om at normaltilstanden er å ha det bra og at vi er glade i kvarandre. Men eg trur svært mange opplever at normaltilstanden er at ting er ganske vanskelege og at det heller er avbrekka som representerer noko hyggeleg og positivt.

– Kva svarar du om eg kallar denne familien for dysfunksjonell?

– Det er vel ikkje heilt urimeleg. Men mykje av det som går gale i familien, er attkjennande. Det skal lite til for at ting kan gå gale. Livet vi lever, er så skjørt, det kan lett vippe over. Før familiefaren blir borte, er det ikkje så dramatiske ting som skjer for denne familien, men det får dramatiske konsekvensar.

– Gjorde far til Frida ende på seg sjølv i rein fortviling?

– Visse ting kan tyde på det, sjølv om det alltid finst fleire forklaringar.

– Slutten av romanen gir lite håp om betre tider, heller ein ny runde i den negative spiralen?

– Det ligg ei forløysing i at Frida frigjer seg frå mor si. Sjølv ser eg ganske mykje håp i det.

Las seg til turrutene

Jervell kallar romanen Fjellfolk, men eigentlege fjellfolk er berre eit par av personane. Litt av tankane bak tittelen er at alle har ein relasjon til fjellet, på det eine eller andre viset, dei er ikkje likegyldige til det. Om ikkje alle personane er like oppglødde for fjellet, har alle ei kjensleprega tilknyting, meiner ho.

– Er fjellet eller myten om fjellet det viktigaste for desse personane?

– Eg er ikkje heilt sikker. Fjellet er noko vi også mentalt har eit forhold til. Vi skaper jo stadig mytar om fjellet, det gjer også desse personane, fjellet får ein slags posisjon i livet deira.

– Boka di er så å seie ei kartlegging av Hardangervidda?

– Ja! Eg har sete mykje med kartboka, og så er eg ei begeistra for turskildringar.

– Har du først og fremst lese deg til det fjellivet og dei rutene du skildrar?

– Dei aller fleste rutene har eg ikkje gått sjølv, men folk i Turistforeininga har sjekka at alt er riktig. Mykje har eg lese meg til, og eg har studert topografi på kartet og slik pusla meg framover.

Sjølv om ho er frivillig turleiar for DNT i Oslo-området, vil ikkje Ellen Emmerentze Jervell kalle seg fjellmenneske. Heller ein person som har lyst til å vere det.

– Og heretter blir det berre romanskriving og lite journalistikk?

– Det er planen, ja. He-he.