Østfold, Akershus og Buskerud blir kanskje ikkje éin region med utstrekning frå Hallingskarvet til Svinesund. Frå før står reforma i stampe i Finnmark og Troms, som vi veit.

Det kan kanskje gje oss litt tid til å reflektera. Kor store einingar er eigentleg tenlege? Kva skal løysast lokalt, nasjonalt og internasjonalt? Og ikkje minst: Kva slags faktorar skal vera med når ein diskuterer storleik?

I regionreforma er det tydeleg at folketal og økonomi er viktige indikatorar. Men geografisk storleik er definert ut; sjølve rommet er borte. Dei 1000 kilometrane frå Vardø til Nordland er definerte bort av regionmakarane. Det same er kulturen. Det som måtte finnast av kulturelle skilnader mellom det austlege Finnmark og det urbane Troms, blir borte i desse reknestykka. Men det er nettopp frå det forsvunne rommet motreaksjonane kjem.

Dei to dagsaktuelle sakene – det nye Stor-Troms og Viken – er berre to av mange døme på forviklingar i tidsalderen til fusjonsraseriet. Det er framleis forviklingar i kommunesektoren. Og konsekvensane av dei store fusjonane i høgre utdanning har vi berre sett starten på.

Skulesentralisering

Medan vi tenkjer, i den vesle pustepausen som luftslottet Viken har skaffa oss, vil eg minna om eit intervju den då nypensjonerte Kjell Bondevik gav på syttitalet. Han var kjend som ein tvers gjennom ærleg og heiderleg politikar, og då han fekk spørsmål om kva som var hans største feilgrep, svara han ærleg også på det. Det var då eg var med på sentraliseringa av skulane på sekstitalet, sa han. Det var den største feilen.

Dette kan minna oss om at det ikkje alltid har vore full semje om at størst er best. På syttitalet snudde ein sentraliseringstrenden, det var ein av dei viktigaste trendane frå dette tiåret. Det fekk konsekvensar for utdanningspolitikken: Høgre utdanning skulle no vera tilgjengeleg også i distrikta. Slik ville ein sikra seg tilgang på tilstrekkeleg utdanna folk også utanfor byane. For mange slår seg ned i nærleiken av utdanningsstaden. Den lokale tilknytinga og koplingane til den lokale kulturen vart ein avgjerande faktor. Det var oljefag på DH i Stavanger og kulturfag i Bø, nynorsk og historie i Volda og fiskerikompetanse i nord.

Innovasjon

I dag har universiteta bygd opp ein ny stor kompetanse, i noko som heiter innovasjon. Det er berre halvvegs eit fag, først og fremst er det ein administrativ disiplin. Innanfor denne disiplinen øver ein seg i å skapa kriterium for å måla innovasjon. Denne kunnskapen skal brukast til å samanlikna høgre utdanning i alle land og kåra ein vinnar. Den som er flinkast på innovasjonsmål, kan rykke opp på den akademiske lista over dei beste universiteta i verda.

Det er eit par paradoks knytte til dette. Innovasjon er noko nytt; målereiskapar kan berre måla slikt som har eksistert før. Verkeleg innovasjon kan altså ikkje målast. Når det er blitt målbart, er det ikkje lenger innovasjon. Det andre paradokset er at ein insisterer på likskap. Måleinstrument kan berre måla like einingar. Men kvalitet, som er det ein vil måla, er aldri lik, for kvaliteten er knytt til det unike. Dersom ein vil finna ut kva som er godt ved universiteta i Oxford og Berkeley, vil ein temmeleg fort finna ut at det mellom anna ligg i den særeigne historia til desse stadene, det som er eineståande ved dei. Det handlar om kulturen, og det handlar om rommet. Desse elementa kan vanskeleg overførast til andre land og andre institusjonar. Det blir kasta vekk mykje pengar på å oversjå desse innsiktene, og tru at ein kan skapa framifrå universitet alle stader ved hjelp av parametrar som måler likskap.

Særpreg

Den grunnleggjande illusjonen er nettopp knytt til at det særeigne kan utryddast til fordel for likskapen. Dette er ein smitte frå økonomien, der valutaen er det alt kan vekslast inn i. Og det er nettopp dette ein prøver på: Folkemusikken i Rauland og Bø, oljekunnskapen i Stavanger, den tekniske kompetansen i Trondheim – alt skal vekslast inn, og difor kan ein fritt fusjonera med kven som helst, og veksla det romlege og kulturelle inn i klingande mynt – som tyder å få eit nummer på ei liste.

Men det verkar ikkje. Det moderne samfunnet slår alt med likskap, skreiv Adorno i si tid. Men det oppmuntrande ved forviklingane i Viken og Finnmark er at det særeigne i kulturen og rommet slår tilbake. Det vil ikkje vera likt. Det vil ha sine etniske og kulturelle særpreg, og det vil ikkje gje frå seg dei 1000 kilometrane sine.

Dei lokale aktørane forstår dette. Men fusjonistane forstår det ikkje, og dei held fram med å avskaffa rommet. Det kan bli hardt arbeid.

Jan Inge Sørbø er professor ved Høgskulen i Volda og fast skribent i Dag og Tid.