KOMMENTAR

Spør du meg, kan Noregs vestlegaste by droppe fyrverkeriet under nyttårsfeiringa i år. Ikkje av omsyn til smittevernet, for ein gongs skuld, men fordi det ikkje vert noko spesielt ved blinkande, eksploderande lys på himmelen. Ikkje i år, og ikkje komande år heller, kan det sjå ut til.

Nattehimmelen nord for Florø har nemleg fått selskap av 47 nye vindturbinar. Og når det vert mørkt, byrjar dei å blinke. I kvitt og raudt lyser dei opp fjelltoppen ein augneblink – før dei vert vekke. Lyser opp – og vert vekke. På – og av. Heilt til morgonlyset kjem og tek over. Tru meg: Det ser heilt sprøtt ut. Mykje sprøare enn eg kunne sett føre meg.

Ikkje at eg burde ha sett det føre meg. Kor mange av oss var klar over at 10 prosent av straumproduksjonen vår skulle kome frå vindturbinar om få år? Korleis enda Noreg som ein vindkraftnasjon?

Frampeik

Det var i alle fall ikkje av omsyn til naturen, om aldri så mange miljøorganisasjonar har støtta utviklinga av teknologi og høg utbyggingstakt. Nei, vi pøste på med grøne sertifikat og gunstige støtteordningar for å verte om ikkje fyrst – Tyskland var store på vind lenge før oss – så i det minste tidleg ute i dette nye energikappløpet.

Korleis det kjem til å gå, kan vi få eit lite frampeik på om vi ser på til dømes Tyskland, verdas største vindkraftnasjon: Ikkje på tjue år har det vorte sett opp så få vindturbinar i Tyskland som i 2019. Kvifor? Fordi folk ikkje vil ha dei. Over 600 protestgrupper gjer det dei kan for å hindre stadig meir konkurstruga vindkraftselskap i å sette opp 130 meter høge turbinar i nærleiken av der folk bur.

Karbonrekneskapen

Her heime er vi på god veg i same retning. Tristare enn naboklager er det likevel at vi har forta oss slik nedover vegen at vi synest å ha gløymt å stille det største og viktigaste spørsmålet av alle: Bidreg vindparkane positivt til karbonrekneskapen? I ein kronikk i Klassekampen 3. oktober stiller fleire forskarar spørsmål om kvifor vi ikkje krev at utbyggarar presenterer karbonbalansen i prosjekta sine. Kva skjer til dømes når ein legg ein svær vindpark midt i ei myr – betre kjend som metanlager? Bønder får ikkje røre myrene sine fordi vi er livredde for at metanet der nede slepp ut i atmosfæren vår. Kvifor får turbinselskapa lov? Og når dei nyttar dette løyvet, er dei då ein del av løysinga eller ein del av problemet?

Spørsmålet er meint å synleggjere hovudproblemet denne teksten ynskjer å sette søkjelys på: At vi har – og brukar – miljøvenleg teknologi, inneber ikkje i seg sjølv at vi vert meir miljøvenlege. Ikkje om vi ikkje brukar han fornuftig. Eit anna døme på det same rullar på vegane våre og skal òg vere med på å gjere Noreg til verdsmeister: elbilane.

Kan ikkje vedta eit grunnstoff

Venstre kan gjerne vedta at det om fire–fem år berre skal seljast elektriske, og ingen fossildrivne, nye bilar her i landet. Men så lenge verken Sveinung Rotevatn eller Guro Melby styrer utvinninga av litium, kopar, nikkel og kobolt i verda, kan det viktigaste resultatet fort verte kraftig prisvekst på fossilbruktbilmarknaden. For utan desse fossile minerala vert det ikkje litiumbatteri – og utan litiumbatteri vert det ikkje elbilar å få kjøpt, om politikarar no vil det aldri så mykje.

Vi klarar ikkje å erstatte heile den fossile bilparken vår med elbilar på nokre få år om vi vil det aldri så mykje. Og om vi då ikkje gjer andre endringar i samfunnet – slike som gjer at vi ikkje må køyre så mykje bil, til dømes – vert det heile berre tomme ord og dieselbilar – og, sjølvsagt, like mange vegar over like mange myrer og jorde og dekk med piggar på om vinteren.

Vi treng teknologi for å løyse klimaproblem. Men vi må innsjå, heller før enn seinare, at denne teknologien òg er ein del av ressursrekneskapen vår, dei fysiske ressursane som planeten vår er sett saman av, og som vert forvalta i eit krinslaup. Om teknologien ikkje er ein del av dette økologisk krinslaupet, vert han fort ein del av problemet i staden for ein del av løysinga.

Betre – ikkje meir

Kva om Venstre i staden for å slå fast at alle bilar skal vere elektriske – og med det seie at det er greitt å ha bil, berre han er elektrisk – hadde sagt at vi må byrje med å sjå kor mange bilbatteri vi kan produsere med dei ressursane vi har tilgjengeleg, og så får vi sjå kva samfunn vi kan bygge kring dei bilane?

Kva om å utvikle klimavenleg teknologi ikkje måtte innebere at noko vart masseprodusert billegare? Kva om det i staden byrja å tyde at noko vart betre – altså av betre kvalitet – slik at vi slapp å byte det ut så ofte? Eg er ikkje økonom, eller klimaforskar, men eg tek meg ofte i å tenke at eg gjerne skulle visst kor mykje vi kunne berge av så vel økonomisk system som klima og kanskje til og med ein god del arbeidsplassar ved å gå frå eit kvantitativt til eit kvalitativt forbruksmønster. Bruke like mykje pengar på færre ting baserte på færre ressursar som nokon kunne fått betre betalt for å lage, rett og slett. Teorien har sikkert sine feil. Men er det éin ting eg ikkje er redd for, er det at vi ikkje klarar å utvikle teknologi som støttar han. Vi kan lage akkurat den teknologiske utviklinga vi vil. Utfordringa ligg i korleis vi bruker teknologien.

Siri Helle

Siri Helle er forfattar og journalist og fast skribent i Dag og Tid.