Eit statsstipend er på litt over 400.000 kroner og har har særs mykje å seia for dei som får det – for det meste intellektuelle, diktarar og andre kunstnarar utan institusjonell tilknyting som ofte har ein hand-til-munn-økonomi.

Vi har ikkje ei Poet Laureate-ordning som dei har i USA og Storbritannia (ein slags hoffpoet som dei sa i gamle dagar). Men statsstipenda har verka nokolunde på same måten, men hjelpt langt fleire.

Kvifor kultur?

I Kulturbrevet frå 1945 sa Henrik Groth det som skal seiast om grunngjevinga for kultursatsinga: Kultur «høyner livstemperaturen». Gjev oss noko å leva for, ikkje alltid av. Finst det noko viktigare?

Kultur er livets salt, eit felles orienteringspunkt for meining og perspektiv i livet, fordjupande for lengten vår etter samanheng, identitet, det vakre og det interessante. Og kunstartane minner oss om det gamle ordtaket: ars longa, vita brevis – kunsten er lang, livet er kort. Kunsten gjev oss røter til tidlegare slekter, livet og kunnskapstørsten deira, og fortel oss at sjølv om vi alle startar på nytt, er det banda til fortida som avgjer korleis vi kan søkje.

Å få gjort denne arven av opplevingar og medkjensle tilgjengeleg for flest mogleg, er kjernepunktet i demokratiet. Kulturdepartementet er såleis kjernedepartementet i regjeringa, sjølv om den noverande statsråden ikkje tenkjer så djupt om dette.

Dei som får statsstipend, har svara med ei glede utan like. Ikkje berre ser dei på tildelinga som ei ære. Stipendet gjev dei også eit økonomisk golv for fridomen til å skape.

Slike stipend – vanlegvis vert det delt ut to i året – har ei ærerik historie. Lista over statsstipendiatar er lang og ærerik. Sjeldan får staten så mykje skaparkraft att for så lite. Men i år er det null. Det er ikkje mindre enn ei skam og seier mykje om ein kulturstatsråd utan gjennomslagsevne i budsjettforhandlingane.

Mørk side

Men vi kjenner alle nokre skuggesider når staten skal æra forskarar og diktarar. Bjørnson rasa då Alexander Kielland vart refusert for kunstnarløn av eit jaabekiansk storting (av ideologiske grunnar). Og Eilert Sundt vart forvist til eit prestekall etter nokre banebrytande år som fri forskar. Stortinget kutta pengane til han. Hadde Sundt skrive på eit av verdsspråka, ville han ha vore blant dei største pionerane av samfunnsforskarane.

Kutta i statsstipend er ikkje det einaste kuttet denne regjeringa står for. 15 millionar i kutt er til dømes meldinga til fri rettshjelp, eit av dei tiltaka som verkeleg hjelper folk nedanfrå til rudimentær rettstryggleik. Stønaden til organisasjonen Gatejuristen, ein av dei som vert råka, festar inntrykket av at rettstryggleik held fram med å vere mykje av ei klassesak.

Folkehøgskulen

Og då har vi ikkje nemnt dei føreslåtte kutta til folkehøgskulen. Eit skuleslag som er eit pustehol i skulesystemet vårt, og som nett no opplever stor framgang i søkjartal. Regjeringa dekkjer seg rett nok ved å seie at kutta berre skal gjelde kortkursa, så som målarkurs, kammermusikk- og dansekurs og seminarliknande kurs med foredrag om særskilde emne som treffer heile folket. I lokalsamfunnet er folkehøgskulen eit kultur- og danningssenter for heile samfunnet og ei særeiga norsk skuleform som andre land ovundrar oss.

No er òg stønadskronene til 4H og Norges Bygdeungdomslag og ei rad andre friviljuge organisasjonar komne med i dragsuget. Det er umusikalsk og dumt.

For snevert?

Ein kan spørja: Er ordninga med statsstipend for regionalt bestemt? Lista av nye kandidatar ber ofte preg av Oslo. Kan det tenkjast at ordninga med tilråding bidreg til ein for stor dominans av visse miljø?

Her er det mogleg med ei reform som gjer nedslagsfeltet breiare. Kan hende ville det vore betre om ein kunne søkja på slike stipend på ein open måte, demokratisk og transparent. Då ville kjennskap og venskap telje mindre.

Diskusjonen om statsstipend kjem i ein paradoksal situasjon for kulturarbeidarane. Veksten av personar med kulturutdanning, musikarar, biletkunstnarar, skrivande og menneske med humanistisk eller estetisk utdanning har vore i vekst lenge. Dette er teikn på overskot og optimisme og vel verdt å gleda seg over i eit kulturelt utsett og marginalt land som Noreg.

Her kunne ei meir sjenerøs statsstipendordning vore med på å gjera det lettare å ta vare på denne kompetansen og desse talenta. Det er småpengar for statsråden, men ei livbøye for dei det gjeld.

Bernt Hagtvet

Bernt Hagtvet er professor
i statsvitskap og fast skribent
i Dag og Tid.