Norskekysten er den delen av Noreg som heng fast i fastlandet og grensar mot havet. Han er kring 2650 kilometer lang. Tek ein med fjordar og bukter, vert kyststripa 28.953 kilometer, men fyrst når vi reknar inn øyar og holmar, monnar det verkeleg: Då endar vi på til saman 100.915 kilometer – to og ein halv gong kring ekvator. Kring 80 prosent av innbyggjarane i Noreg bur mindre enn 10 kilometer frå saltvatn.

Synest du det var mange tal så tidleg i avisa? Vel, då er det berre å bite tennene saman, for her kjem nokre fleire: I NOU 2016:26 Et fremtidsrettet kvotesystem, overlevert til Nærings- og fiskeridepartementet 14. desember 2016, er ordet «trål» brukt 134 gonger. «Kystflåte» er nytta 77 gonger. Ordet «allmenning» står sju gonger og «befolkning» har fått plass fire stader i det 112 sider lange dokumentet.

La oss så gjere same øvinga med to andre statlege dokument: den siste jordbruksmeldinga (Endring og utvikling, 2016–2017) og NOU-en Ny fjellov, som kom i juni i år. Naturleg nok er verken trål eller kystflåte nytta særleg ofte i desse dokumenta. Men ordet «befolkning» står 14 gonger i landbruksmeldinga og 12 i fjell-NOU-en. Og «allmenning»? Det står nemnt 2703 gonger i Ny fjellov.

Ikkje som jordbruket

Så. Kvifor har eg dytta på dykk alle desse tilsynelatande tilfeldige tala? Jau, eg prøver å seie noko om kva som framstår som viktig for Noreg. Og om kva som styrer korleis vi forvaltar kysten og havet, samanlikna med korleis vi styrer landarealet vårt.

Bakgrunnen er fallosen på Fornebu, Kjell Inge Røkkes forsøk på å skrive seg vertikalt inn i nasjonalhistoria med eit «World Ocean Headquarters», eit verdsleiande havsenter, og at ingen nokosinne ville funne på å bygge noko liknande for å gje oss meir kunnskap om matjorda vår. Eller om fjella våre.

I desse næringane har ein nemleg skjøna at forståinga kjem av å halde seg nær så vel ressursen ein jobbar med, som folka som høyrer til han.

Folkelaus forsking

Forskinga som skjer på havet i Noreg, er god. Ja, ho medverkar i stor grad til å bringe verda framover. Ta prosjektet Økosystemprosesser ved Havforskingsinstituttet, som mellom anna har som målsetjing å «inneha kunnskap om ikke-kommersielle arter og indikatorer for marin økosystembasert forvaltning». Framtidsretta og kjempespanande.

Men kor er menneska midt oppi det heile? Kor er samfunna, innbyggjarane, dei som lever og bur kring fiskeriet? Kvifor har Nibio – Norsk institutt for bioøkonomi og leiande forskingsinstitusjon for mat- og planteproduksjon på land ein Divisjon for matproduksjon og samfunn, med ei underavdeling som heiter Økonomi og samfunn, medan verken Nofima, Sintef Fiskeri og havbruk eller Havforskingsinstituttet har noko liknande?

Ei ubrukt historie

Over 80 prosent av alle nordmenn meiner vi skal ha eit aktivt og statleg subsidiert jordbruk i Noreg, at vi skal bruke offentlege pengar på matjorda, innmarksbeita og fjellbeita våre. Når norsk jordbruk er langt framme i medvitet til folk flest, er det fordi det vert diskutert og snakka om som eit verkemiddel for å ta vare på busetnaden og vårt felles kulturlandskap – allmenningen vår. Vi diskuterer om han skal vere for rovdyr eller sau, om det er bønder eller turgåarar som skal bestemme kvar turstiane skal gå eller hyttefelta skal ligge.

Kyst, fjord og hav er òg allmenning. Vår allmenning. Eller i det minste vert han det om vi diskuterer han. Mest, sjølvsagt, for dei som bur der. For fiskeri skal òg vere noko meir enn rein økonomi. Fiskeri er truleg den viktigaste fornybare næringa vår. Det skal kome lokalbefolkning og samfunn til gode – akkurat slik landbruket skal.

Men der landbruket har interesseorganisasjonar i bøtter og spann, jordbruksforhandlingar som gjev tid avsett til å diskutere jordbrukspolitikk i alle medium, og forskarar som snakkar om kor viktig eit spreidd jordbruk er for alle som bur her i landet, har ein i fiskeriet ikkje stort meir enn marknadskrefter. Og som samfunnsbyggar har dei synt seg å levere dårleg.

For det er liten tvil om at noko fiskeri gjev meir attende enn noko anna. Kystflåten skapar fleire arbeidsplassar lokalt, leverer betre kvalitet, har lågare miljøpåverknad og er generelt betre på å kople fisket til lokalmiljøet enn trålarflåten. Denne bodskapen burde selje minst like bra som historia om den norske bonden. Men då må han formidlast – og forskast på.

Få forskarane ut

I eit anna sterkt, sårbart og utsett fiskerisamfunn, Alaska, har ein dei siste åra hatt eit skifte i havforsking og fiskeriforvaltning: Ein har sett at ein kjem monaleg mykje lenger om ein inkluderer kunnskapen til dei som allereie bur der. Bruk av tradisjonell kunnskap i fiskeriforvaltninga kan både redusere innverknaden vedtak får på samfunna, og auke forståinga for marine økosystem.

«World Ocean Headquarters» vil forske på dei store hava, og det skal vi gjere. Men i stordomen må vi ikkje gløyme det nære og kjære. Fiskeri skal diskuterast ope, ærleg og forskingsbasert. Då treng vi forskarar, fiskarar, investorar, politikarar og kommunikasjonsrådgjevarar som ser lenger enn genetikk og plankton.

Kystnoreg treng å organisere seg på grasrota. Det er inga skam i å gå til jordbruket for å sjå korleis ein kan gjere det til ei suksesshistorie.

Siri Helle er journalist og fast skribent i Dag og Tid