For eit par veker sidan var eg på kortur i England og Wales. Men norske nyhende tikkar inn same kvar ein er, og denne gongen starta det med at domorganist Kåre Nordstoga la ut eit lite, ironisk rim om at Innovasjon Noreg visst ikkje kjenner til det åttande bodordet. Det har dei vel felles med nokså mange, men dette bodet seier altså at ein ikkje skal lyga. Han viste til den oppdikta historia om at klokker var forbodne på Sommarøy om sommaren.

Så har historia om det tidsfrie samfunnet rulla vidare, til Kina og India og tilbake, og frå lokale aktørar i Troms til møteromma i dei nye løgnfabrikkane, enten dei no kallar seg Mr. H. eller PR-operatørene. Bølgjene har også skvalpa opp til minister Torbjørn Røe Isaksen, som er den politisk ansvarlege for kreasjonen Innovasjon Noreg, der ein er innovativ også i forholdet mellom sanning og løgn. Historia om Sommarøy er kanskje ikkje det minst truverdige frå den kanten; Innovasjon Noreg har utvikla seg til ein klisjéfabrikk, der sjølve omgrepet innovasjon står som ein vegg mot alle former for nytenking. Å vera innovativ i dag er å stadfesta alt som finst av tanketomme klisjear i feltet mellom PR og management, det er nyliberalisme på speed.

Eit sørgjeleg syn

Men tilbake til Storbritannia. Parallelt med meldingane om tidsfrie soner nord for polarsirkelen, køyrde britiske medium frå BBC til The Sun nærgåande journalistikk om Boris Johnson, den synlegaste kandidaten til statsministerposten. Han hadde krangla høglydt med elskarinna, politiet vart tilkalla, og det kom uklare meldingar om at nokon hadde sølt raudvin på sofaen. Ingen ting av dette er vel ukjent for avislesarar i Noreg.

Men i framhaldet gjekk ein hardt på Johnson, og brått hadde eg ei kjensle av at han måtte vera ein av underleverandørane til Innovasjon Noreg. Det var eit sørgjeleg syn. Han la for dagen eit nokså lurvete forhold til det åttande bodordet, for å låna uttrykket til domorganisten. Ein ven seg til mangt og mykje frå politikarar, som ofte går som katten rundt grauten. Men dette var noko meir; det var veldige forsikringar om kva han skal utretta, at han skal reforhandla store avtalar, halde tilbake pengar, ordna det slik at alle får det dei vil ha i Storbritannia, og visa ein gong for alle at den gamle stormakta kan diktera dei avtalane dei vil. Det var eit sommareventyr, ikkje så ulikt det Isaksens gutar produserer når dei får høve til å slå seg laus.

Sjølvsagt har Boris støtte frå den ideologiske onkelen og førebiletet sitt i Det kvite huset, sjølv om dei representerer to heilt ulike sider av den økonomiske overklassa, oppkomlingen mot tradisjonalisten. Oppkomlingen Trump produserer minst tre løgner i snitt per dag, etter det New York Times har rekna seg fram til. Då snakkar vi om falske opplysningar av konkret karakter, som heilt automatisk trillar ut av munnen på denne mannen. No tek Eton-guten opp konkurransen.

Legitimt verkemiddel

Dette lemfeldige forholdet til sanninga er sjølvsagt ikkje nytt i historia, enten ein tenkjer på dei store ideologiske fabrikkane til Hitler og Stalin eller eldre propagandistar. Men det synest å vera ei endring at løgn er blitt eit legitimt verkemiddel også i demokratia, sjølv om ein gjerne kallar det noko anna. Ein pioner i amerikansk PR-bransje sa ein gong at ordet propaganda diverre hadde kome i miskreditt, og «difor fann vi opp omgrepet PR». I norsk politikk har vi lenge sett ei urovekkjande vandring fram og tilbake mellom toppolitikk og PR-bransje. Det etisk problematiske i dette blir, på nyliberalt vis, lagt over på individa: Dei veit sjølv når dei nærmar seg grensene. Men problemstillinga er nettopp ikkje individuell, ho er institusjonell. Det finst normer i institusjonane som styrer individa.

Då Richard Nixon trekte seg som president, var det fordi det vart vist ut over all rimeleg tvil at han hadde snakka usant om si rolle i Watergate. Då dette vart prova, måtte han gå. Dette ser ut til å ha endra seg. Den noverande presidenten blir nærast dagleg teken i løgn, men det svarar han på med å repetera og forsterka skrønene sine. Og no har han fått ein broder i ånda i Storbritannia som truleg greier å skrøne seg fram til leiarvervet i eit kriseramma Tory-parti.

Større aksept

At politikarar og andre offentlege aktørar prøver seg med halvsanningar og kvartløgner, er ikkje nytt. Det nye er ein større aksept for at det er greitt. Opinionen ser ut til å gje opp kravet på å bli fortald sanninga, av utmatting, kynisme eller misforståtte ideologiar om at alt eigentleg er illusjonar og konstruksjonar.

Vil ein ta inn over seg kor farleg dette er, kan ein bruka ferien på å lesa ting som alle veit er oppdikta. Romanar av Undset, Duun og Dostojevskij og skodespel av Ibsen og Shakespeare viser alle kor farleg det kan bli dersom ein gjev seg til å jukse med sanninga. I våre politiske drama er vi i første akt av Peer Gynt: «Peer, du lyver!» Men i siste akt ventar oppgjeret og Knappestøyparen, og den akta har ikkje turistsjefen i Innovasjon Noreg kome til enno.

Jan Inge Sørbø er professor ved Høgskulen i Volda og fast skribent i Dag og Tid.