Resultatet frå mellomvalet i USA vart slik dei fleste kommentatorane venta: Demokratane tok attende Representanthuset med fleire mandat enn det som var naudsynt for å få kontroll, men republikanarane styrkte seg i Senatet. Viktige statar som Texas, Florida, Indiana og Tennessee vart verande republikanske på senat- og guvernørnivå.

Demokratane vann i forstadane (til dømes New Jersey), der Hillary Clinton stod sterkt i 2016. Valdeltakinga auka, det er viktig og sjeldan i mellomval. Her ligg sjansane til demokratane. Det var mellom anna fordi ho ikkje fekk dei svarte fram til urna, at Hillary Clinton tapte.

Kongressen er blitt meir mangfaldig enn før, med fleire og yngre kvinner – og fleire frå minoritetane: to muslimar og éin frå urfolket, éin openberr homofil.

Og den latinskætta Alexandra Ocasio-Cortez vann som venta i New York. Skamlaust kallar ho seg sosialist. Det er berre mogleg på aust- og vestkysten. I Ohio eller Montana lyder det ikkje så godt. Der trekkjer dei den grunnlovsfesta pistolen sin når dei høyrer slikt.

Kvinnemobilisering

Yngre veljarar og kvinner mobiliserte. Den gamle debatten om demografiske endringar – svekking av dei kvite anglosaksiske protestantane («the wasps»), styrking av latinos og auka deltaking frå afroamerikanarane og kvinner – har fått ny kraft no.

Desse trendane verkar mot republikanarane på lengre sikt. Dei har ført til mykje uro. Det er neppe tilfeldig at især republikanske guvernørar legg for dagen mykje energi i å snevra inn røysteretten til minoritetar. I Kansas har den republikanske guvernøren stroke 43.000 veljarar frå rullane på grunn av småfeil i registreringane, til dømes bagatellar som feil bruk av bindestrekar.

To statsvitarar i Wisconsin har synt at ID-lover i denne staten har fjerna 17.000 veljarar frå rullane, i ein stat Donald Trump vann med 23.000 røyster. I 2013 vedtok Høgsterett at diskriminering av røysteretten i einskildstatar ikkje lenger skulle vera lovstridig. Dette råkar særleg minoritetar.

I den nye boka The Embattled Vote in America drøftar Allan J. Licthman dette. Han skriv at det i valkrinsar dekt av The Voting Act frå 1965, og med ein sterk svart og latinskætta veljarskare, var 868 færre røystelokale i 2016 enn i 2014.

I den augneblinken dei svarte fekk røysterett, er det rett å seia at dei kvite på ulikt vis tok til å finna utvegar for å demma opp for dei demokratiske rettane til minoritetar. Her er det ei line attende til borgarkrigen. Denne kampen vil bli skjerpa i åra som kjem.

Svak maktbalanse

USA er framleis djupt splitta, med ein retorikk av fiendskap og reduksjon av motparten, især frå høgre, som ikkje høver seg i eit demokrati. Og livsstilsspørsmåla – abort, likekjønna ekteskap, religion, lesbiske, homofile, bifile, transpersonar – står framleis sentralt.

Det er openbert at for dei evangelisk sektkristne er abort viktigare enn Trumps kvinneforakt, lause seksualmoral og lygnvanar. Og rikdomen hans. Dette paradokset er ikkje lett å skjøna for nordmenn.

Då eg vitja republikanske taleskrivarar i Washington nyleg, slo det meg at alle som vart spurde om Trumps moral, vifta det vekk med orda: «Der er berre slik han er.»

Det er for tidleg å seia at ein maktbalanse er blitt restaurert til fulle. Donald Trump har no kontrollen med dei tre attverande statsorgana: presidentvervet, senatet og høgsteretten. På eit vis kan ein likevel seia at tenkinga bak den amerikanske grunnlova er stadfesta: Institusjonane har – i alle fall delvis – synt seg robuste. Den store testen kjem i 2020.

Men til då kan mykje vere skadd av maktbalansen: I det stille har Trump til dømes nominert 84 konservative dommarar til det føderale rettssystemet. Det kan han halda fram med uhindra.

Tilgrodd system

California-representanten Nancy Pelosi vil no bli ny Speaker of the House. Ho meiner forfatningas checks and balances er restaurerte. Ho er ein særs røynd politikar, men samstundes ein del av problemet. Som mangeårig representant har ho bygt opp tette band til velståande pengegivarar i heimstaten. Ho symboliserer den øydeleggjande rolla til pengane i amerikansk politikk. Ho stengjer dermed for eit sårt tiltrengt generasjonsskifte, fordi yngre folk ikkje har dei same tilgangane. Eg minnest ein boktittel: The Best Democracy Money Can Buy.

Bakgrunnen her er det ulukk­salige vedtaket i Høgste­rett om at pengedonasjonar fell inn under retten til fri ytring. Dette fjerna alle hindringar for uhemma pengebruk til kandidatar. Mellomvalet i år var det dyraste nokon gong.

Ikkje samling

Då sigeren var klar, stod Pelosi fram med det gamle mantraet: Nasjonen må samlast. Ho siterte Obama: «Her må det ikkje vera blå statar eller raude statar, men sameinte statar.»

Men dette er ei mistyding – og ho går djupt i USA – av kva demokrati er. Det nyttar ikkje å tala om samling og sameining når kløyvingane er så kryssande og djupe som i dagens USA. Å tala slik kan lett bli rein ideologi. Då er det meir fruktbart å tenkja gjennom korleis eit land skal kunne leva med slike konfliktar og på høvisk vis «avemosjonalisere» dei.

Men dømet Pelosi, som ein stoppar på ulikt vis, må ikkje få oss til å undervurdera sigeren til demokratane. Dei har no fått retten til å reisa tiltale og kalla inn til rettslege avhøyr. Det vil dei no bruka til å setja alt inn på å sjekka Trumps sjølvmelding og få ei klargjering av kva rolle russarar har hatt i føretaka hans.

Og i Utah vann Mitt Romney. Sidan John McCain døydde, kan Romney bli leiar i den Trump-kritiske fløya i det republikanske partiet. Ein nøkkel til å skjøna amerikansk politikk – og kva som vil skje i 2020 – ligg her.

Om republikanske kandidatar ikkje ser seg tente med Trump, om dei ser at dei tapar val og han vert ein klamp om foten, kan ein kanskje sjå eit opprør koma derfrå, kan hende kring ein annan kandidat i 2020. Då kan Romney vera mannen som peikar ut alternativet. Kingmaker.

Bernt Hagtvet er professor i statsvitskap ved Universitetet i Oslo og Bjørknes Høyskole og fast skribent i Dag og Tid.