Klima

Jon Hustad

jon@dagogtid.no

Danmark har vorte eit føredøme for verda, dei vert visstnok grønare og grønare. No har den nye regjeringa lovd å senka klimagassutsleppa med 70 prosent samanlikna med 1990. Målet høyrest ambisiøst ut, men i røynda er nær 50 prosent alt teke. Før låg Danmark langt framføre Noreg i utslepp, no ligg Noreg fem millionar tonn føre. Vi slepper ut 53 millionar tonn, Danmark 48 millionar tonn.

Problemet er at dette ikkje er sant. Per hovud har Danmark vorte verdas største forbrukar av fast biomasse. Om vi tek med utsleppa frå biomasse, slepper danskane ut 19 millionar tonn CO2 til. Mykje kjem frå brenning av halm, men heile 11,5 millionar tonn kjem frå brenning av ved i form av importert pellets.

På Danmarks Statistiks heimeside kan vil lesa: «Utsleppa frå innanlandske aktivitetar har vore fallande sidan 2000 (minus 34 prosent) som fylgje av effektivisering av energiutnyttinga, utvikling av fornyeleg energi og utflytting av aktivitetar til utlandet.» Det siste er rett nok ikkje så bra for klimaet. Ein rapport frå EU-kommisjonen syner at ein aluminiumsbarre produsert i Kina slepper ut sju til åtte gonger så mykje CO2 som ein barre produsert i Noreg. Men den danske regjeringa ynskjer sjølvsagt ikkje å flytta arbeidsplassar ut av Danmark, det dei derimot ynskjer, er meir fornyeleg energi. Og særleg ynskjer dei kraft som kan nyttast når vinden ikkje blæs. Danmark har gått frå kol, som var særs billig og særs effektivt, til bioenergi, som er dyrare og mindre effektivt.

Populære tiltak

Satsinga har vore populær hjå danske veljarar, som er særs opptekne av klima. Dei seinaste åra er det særleg tremasse som har vorte nytta, og det skal nyttast i stadig aukande grad. Som Energistyrelsen skriv: «Sidan 2010 har bruken av pellets og flis dominert som biomasse. Av Danmarks samla forbruk av fornyeleg energi i 2017 kom 64 prosent frå fast biomasse.» Korleis har det heile vorte finansiert? «Bruken av fast biomasse vert fremja særleg gjennom tilskot og avgiftsfritak.»

Det heile vert altså finansiert av skatteytarane, som i tillegg til direkte subsidiar og avgiftsfritak altså skal betala mykje meir for varmen og straumen enn tidlegare generasjonar. Danskane gjer dette for å få ned CO2-utsleppa. Men ved slepper òg ut CO2? Ja. Om ein brenn tre og kol på ein effektiv måte, slepper tre ut omtrent halvannan gong så mykje CO2 som kol, og tre gonger så mykje som naturgass. Men her kjem det internasjonale regelverket Danmark til hjelp. Det seier at så lenge eit land aukar skogarealet sitt, kan dei hogga stadig meir skog til brenning. Heilt sidan den industrielle revolusjonen har dei nordlege landa hatt ein auke i skogareal. Vi har gått frå å brenna ved til å brenna kol og gass og til å laga vasskraft og atomkraft.

Stor auke i skog

I Noreg har skogen auka i over 100 år. Om vi ville, kunne vi ha brent skog svarande til utslepp på 25 millionar tonn utan at det hadde vorte registrert som klimagassutslepp. Norsk skog bind nemleg opp nesten halvparten av alle norske utslepp. Men auken i nordleg skog tel ikkje med, mykje på grunn av Kyoto-avtalen. Miljørørsla protesterte mot at dei rike landa, som stort sett er nordlege land, skulle få rekna med opptaket i skog. For då hadde både USA, Russland, Noreg og Sverige fått mykje lægre utslepp, og det meinte dei var urettvist. Enden på visa vart at utslepp frå biomasse ikkje tel med så lenge vi ikkje høgg ned meir skog enn det som veks til. Dimed har land med stadig aukande skog fått eit perverst incentiv til å hogga meir og meir skog. Noreg har i liten grad vore med på denne galeien, sidan vi har så mykje vasskraft. Men Senterpartiet, til dømes, går sterkt inn for at norske skogeigarar skal få mykje høgre subsidiar, slik at dei kan laga pellets og biodiesel.

Danmark har lite skog, men dei importerer frå land som har massivt med skog, særleg frå Baltikum, USA og Canada. I 2017 produserte Danmark 43 TWh, eller 43 milliardar KWh, gjennom å brenna fast biomasse, fyrst og fremst tre. Vindkraftproduksjonen var på 14,3 TWh. Om Danmark i staden for biomasse hadde nytta kol, ville dei offisielle utsleppa gått rett gjennom taket.

Eit nullsumspel

Men er ikkje tanken at ei gran som vert brend opp, skal verta erstatta av ei ny gran som bind opp like mykje CO2 som den gamle som vart brend? Då vert vel det heile eit nullsumspel? Jau, det påstår både den danske staten og EU. Dei mange millionane med tonn som Danmark slepper ut når dei brenner tre frå Litauen eller Canada, går rett attende i det naturlege krinslaupet. Men det er berre tøv, om vi skal tru ein artikkel i Nature Communications med tittelen «Europe’s renewable energy directive poised to harm global forests».

At klimagassane ikkje tel med i nordlege land der grana vert felt eller brend, sett vekk frå utsleppa frå dieselforbruket til hogging og transport, seier forskargruppa bak artikkelen er uforståeleg og destruktivt for klimaet: «Å rekna med berre klimagassane frå produksjon av bioenergi svarar til å taka med berre klimagassane frå maskinen som vert nytta til kolproduksjon, men ikkje brenninga av kolet.»

Argumentet høyrest litt rart ut. For som sagt: Tre slepper ut meir CO2 enn kol når det vert brent, men kol i jorda tek ikkje CO2 attende. Det gjer derimot tre. Problemet er at vi har dårleg tid. Når Danmark skal redusera CO2-utsleppa sterkt dei neste åra, må det vera av di dei ynskjer å redusera tempoet i klimaendringane. Men det kjem ikkje til å skje. Å brenna tre aukar tempoet i klimaendringane. Dette skriv Klima- og forureiningsdirektoratet i den største norske rapporten som er skriven om konsekvensane av å brenna meir skog: «Avvirkning i skogen og bruk av trevirke til å erstatte fossilt karbon gir en lang periode med økte konsentrasjoner av klimagasser i atmosfæren. Tilbakebetalingstiden er beregnet til 90 år, og trolig vesentlig lenger ved permanent økt avvirkning i forhold til dagens nivå.» Det er omtrent på denne tidsskalaen forskarane er redde for global oppvarming, altså 100–200 år.

Mykje CO2 i botnen

Det mange gløymer, er at gamle naturlandskap, særleg skog, bind opp enorme mengder karbon, særleg i skogbotnen. Moderne skogsdrift er ein industriell prosess. Dei store og tunge maskinene riv opp skogbotnen, som så slepper store mengder CO2 ut i atmosfæren, og eldre skog bind opp mykje meir CO2 enn ny skog. 800 forskarar, mange av dei har vore med å skriva rapportane til FNs klimapanel, har difor skrive under ein protest mot EUs direktiv om fornyeleg energi, og det er grunngjevinga for denne motstanden vi kan lesa om i artikkelen i Nature Communications: «Resultatet (av EUs direktiv, red. merk.) kan verta eit forbruk av skog svarande til all trehogst i heile Europa og ein auke av karbon i lufta i mange tiår, og EU kan verta eit farleg globalt føredøme.»

Jau, seier forskarane, å brenna skogavfall ved å gjera det om til flis og pellets er ein god idé som har vore praktisert i mange tiår i Europa: «Men så godt som alt potensial for den typen avfall er for lengst utnytta.» Etterspurnaden er langt større enn tilbodet. Dessutan får vi ikkje tilgang til heile treet. Når industrien høgg eit tre, vert om lag ein tredjedel, rota og stubben, ståande att. Det skjer av di industrien vil verna delar av jorda, så ho vert liggjande fast og det er noko å planta ny skog i. Men rota og stubben rotnar og slepper ut CO2. Og når ein plantar ny skog, går det mange år før den nye skogen tek opp meir CO2 enn den gamle, og endå lengre tid før brenning av treet er like «lite» skadeleg som å brenna kol, for ikkje å snakka om naturgass, som er meir klimavenleg i kanskje 200 år. Å brenna skog er så CO2-intensivt dei fyrste åra, fortel forskarane, at gjelda vert kolossal samanlikna med fossile kjelder. Og når EU og Danmark år etter år brenn stadig meir skog, veks gjelda endå meir.

Deprimerande

Konklusjonen i Nature Communications-artikkelen er deprimerande: «Alt i alt vil utskiftinga av fossil energi med tremasse truleg føra til to–tre gonger så mykje karbon i atmosfæren i 2050 per gigajoule endeleg energi.» Litt meir folkeleg sagt: Når danskane og EU brenner og kjem til å brenna stadig meir importert tre, vil atmosfæren innehalda 100 til 200 prosent meir CO2 per kilowattime enn om dei hadde halde seg til kol.

EU og Danmark har lenge stått i spissen for å nytta meir tre i staden for kol. I mange år har særleg Danmark og Storbritannia subsidiert omlegging frå kolbrenning til trebrenning. Resten av verda fylgjer no opp. Kongressen i USA vedtok både i 2017 og 2018, trass i sterk motstand frå mykje av miljørørsla, at brenning av tre er karbonfritt. På den siste globale klimakonferansen i Bonn gjekk ei rekkje tropeland med Indonesia og Brasil i spissen inn for «å auka skogdrift og skapa energi som ein del av initiativet til å avgrensa klimaendringane».

Det førre EU-direktivet om fornyeleg energi kom i 2008. Då vart det understreka at ein berre burde nytta avfall frå treproduksjon som biomasse. Sidan har importen av tremasse vakse veldig. Tre kan nyttast til møbelproduksjon og bygningsmateriale. Då held det på CO2 i generasjonar. 90 prosent av det EU importerer frå USA og Canada, kunne vorte nytta til materiale. Danmark har både eit klimaråd og ei permanent ekspertgruppe av økonomar som gjev råd til regjeringa om politikk. Både Klimarådet og ekspertgruppa råder den nye regjeringa til å innføra avgift på brenning av tremasse og meiner at Danmark må telja med utsleppa av CO2 frå trebrenning. Då vil 19 millionar tonn CO2 både verta skattlagde og syna att i statistikken. Men då vil Danmark gå frå å vera eit førebilete til å verta eit skrekkdøme. Vi kan trygt rekna med at regjeringa ikkje vil fylgja råda frå forskarane.

Nesten alle partia på Stortinget vil at vi skal nytta norsk skog til brenning. Finansdepartementet har så langt vore uviljug til å subsidiera slik drift. Spørsmålet er kor lenge det går før Noreg tilpassar seg EU-regimet. Nett her er Sp samd med EU.

Delar av denne artikkelen stod på trykk i danske Weekendavisen tidlegare i sommar.